مدیرانی که از مشکلات نمی‌هراسند
عصر بانک؛وقتی نام استارت‌آپ‌ها به میان می‌آید، بیشتر به یاد شرکت‌هایی می‌افتیم که برنامه‌ها و بازی‌های کامپیوتری یا ابزارک‌های موبایل می‌نویسند اما حقیقت جامعه واقعی این است که استارت‌آپ‌های فعال در فناوری اطلاعات، تنها زیرمجموعه‌ای از شرکت‌های نوپا هستند. مجموعه شرکت‌های نوپایی که فعالیتی را آغاز و به سرعت رشد می‌کنند، بسیار گسترده است و تعداد آنانی که دوام می‌آورند در مقایسه با استارت‌آپ‌های تکنولوژیک، نه‌تنها کم نیست بلکه بسیار بیشتر نیز هست.
یکی از استارت‌آپ‌های بسیار موفقی که 34 سال پیش توسط سه دانشجوی مهندسی برق دانشگاه کاسل آلمان راه‌اندازی شد، شرکت اس‌ام‌آ (SMA) است که در بخش انرژی خورشیدی فعالیت می‌کند. این شرکت که در ابتدا تنها با 7 کارمند فعالیتش را آغاز کرد، امروز به یکی از اصلی‌ترین بازیگران در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌خصوص انرژی خورشیدی تبدیل شده است. در نیستِتال (Niestetal) آلمان در نزدیکی کاسل به بازدید از دفتر اصلی این شرکت رفتم. در سال 1981 زمانی‌که این استارت‌آپ توسط سه مهندس به نام‌های گونتر کرامر (Günther Cramer)، پیتر دروس (Peter Drews) و راینر وِتلاوفر (Reiner Wettlaufer) تاسیس شد، یک مغازه نانوایی را به دفتر کارشان تبدیل کردند و گروهی متشکل از هفت نفر فعالیت خود را آغاز کردند. خانم سوزانه هنکل، مدیر ارتباطات این شرکت برایم توضیح می‌دهد: «می‌توانید تصور کنید که در آن سال‌ها کسی درباره انرژی خورشیدی چیز زیادی نمی‌دانست. حتی فکر اینکه سه جوان قصد راه‌اندازی یک شرکت به‌منظور تولید برق از انرژی خورشیدی را دارند برای برخی خنده‌دار بود. وقتی برای تامین مالی و جذب سرمایه‌گذار اقدام می‌کردند با جوابی مانند «عقل‌تان را از دست داده‌اید!» روبه‌رو می‌شدند. با وجود این مشکلات، موسسان شرکت موفق به دریافت وام از بانک شدند.»
در سال 1987 اولین مبدل برق مستقیم به متناوب شرکت اس‌ام‌آ ساخته شد. از آنجا که دستگاه‌های برقی با برق متناوب کار می‌کنند، چنین مبدل‌هایی برای استفاده از برق تولید شده توسط صفحات خورشیدی ضروری هستند، زیرا برق تولید شده از این طریق برق مستقیم است و برای دستگاه‌های برقی قابل استفاده نیست. خانم هنکل درباره اولین دستاورد بزرگ این شرکت چنین می‌گوید: «در اواخر دهه 80، نصب و راه‌اندازی سیستم‌های خورشید خیلی پیچیده بود و تنها مهندسان خبره از پس راه‌اندازی آنها برمی‌آمدند. یکی از موفقیت‌های بزرگ اس‌ام‌آ این بود که توانست با توسعه یک تکنولوژی برتر، نصب و راه‌اندازی سیستم‌های خورشیدی را به‌طور چشمگیری ساده کند. با استفاده از تکنولوژی ساخت این شرکت دیگر هرکسی می‌توانست یک سیستم خورشیدی را روی سقف خانه‌اش نصب کند. این باعث شد تا استارت‌آپ در مدتی بسیار کوتاه رشدی سریع داشته باشد و نظر بسیاری از سرمایه‌گذاران را به خود جلب کند.
البته در آن سال‌ها محصولات دیگری نیز توسط این شرکت تولید می‌شد، مانند کامپیوترهای صنعتی و مبدل‌های ای‌سی-دی‌سی (AC-DC) برای لکوموتیو قطارها. اما با گذشت زمان، رفته رفته تمرکز بر بخش انرژی خورشیدی بیشتر شد. امروز دیگر کامپیوترهای صنعتی تولید نمی‌کنیم. بخش عمده کسب‌و‌کارمان انرژی خورشیدی است. در زمینه مبدل لکوموتیوها نیز هنوز فعال هستیم.» یکی دیگر از عوامل موفقیت این استارت‌آپ، وارد شدنش به بازارهای جهانی در همان اوایل فعالیتش بود. در سال 2000 اولین دفتر بین‌المللی آن در کالیفرنیا آغاز به‌کار کرد. البته در آن زمان دفتر شرکت جدید در حقیقت یک کانتینر بیشتر نبود! اما امروز دفتر اس‌ام‌آ در شهر راکلین در ایالت کالیفرنیا، بزرگ‌ترین بازار فروش این شرکت را اداره می‌کند. از اوایل قرن 21، تا به امروز اس‌ام‌آ توانسته است در 21 کشور شرکت‌های تابعه خود را تاسیس کند. از آمریکا تا چین، آفریقای جنوبی و شیلی. البته اس‌ام‌آ با ایران نیز بیگانه نیست، اولین محصول خود را در سال 1995 به ایران صادر کرد و از آن زمان با توجه به پتانسیل‌های بالایی که ایران دارا است، کم و بیش و تا آنجا که تحریم‌های اقتصادی اجازه داده‌اند، به همکاری با شرکت‌های بزرگی چون مپنا مشغول بوده است.
از حدود سال 2003، اس‌ام‌آ با سرعت بیشتری رشد کرد. در سال 2005 توانست بزرگ‌ترین سقف فتوولتاژ را در استان هسن بسازد که می‌توانست برق یک سال 31 خانواده چهار نفره را تامین کند. اس‌ام‌آ در سال‌های پس از آن روز به روز دستاورد‌های جدیدتری کسب می‌کرد. در سال 2006 به بازار چین وارد شد. در سال 2008 در بورس اوراق بهادار فرانکفورت ثبت شد. یک سال پس از آن به خرید زمینی به مساحت 18500 مترمربع و ارزش 45 میلیون یورو، اقدام کرد تا پنجمین کارخانه تولیدی خود را در آن بنا کند. در همان سال یعنی سال 2009 به بزرگ‌ترین تولیدکننده مبدل جریان مستقیم به متناوب در دنیا تبدیل شد. نتیجه تمام این فعالیت‌ها در سال 2010 بهترین درآمد را برای این شرکت جوان 30 ساله به همراه داشت. روزنامه زایت آلمان درباره اس‌ام‌آ چنین نوشت: «چقدر خوب است که در کشور جایی وجود دارد که در آن از تاثیر بحران اقتصادی خبری نیست و بویی از مشکلات اقتصادی به مشام نمی‌رسد!»درآمد اس‌ام‌آ در سال 2010 به حدود دو میلیارد یورو رسید و سود خالص آن بالغ بر360 میلیون یورو بود. این استارت‌آپ که با تنها 7 کارمند فعالیتش را آغاز کرده بود، در سال 2010 نزدیک به 4500 کارمند در گوشه و کنار جهان استخدام کرده بود.
اما از آنجا که در همیشه بر یک پاشنه نمی‌چرخد، پس از سال 2010 که اوج شکوفایی اس‌ام‌آ بود، مشکلات به سراغ این استارت‌آپ نیز آمدند. دولت آلمان که در استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر یکی از کشورهای پیشرو در جهان است، با تغییر سیاست‌هایش در سال 2010، یارانه‌هایی را که برای راه‌اندازی سیستم‌های فتوولتاژ اختصاص داده بود، قطع کرد. خانم هنکل در این باره برایم این‌گونه توضیح می‌دهد: «در واقع تا سال 2010 بزرگ‌ترین بازار ما، آلمان بود. میزان تولید برق در کشور از طریق کل صفحات نوری نصب شده در سال 2012 به رکورد 22 گیگاوات رسید، این میزان معادل برقی است که 20 نیروگاه هسته‌ای می‌توانند تولید کنند. اما متاسفانه با تغییر سیاست‌های دولت و کاهش حمایت از مصرف‌کنندگان، به ناگهان فروش ما در آلمان به شدت کاهش یافت. یکی از یارانه‌هایی که توسط دولت به‌طور چشمگیری کاهش یافت، قیمت خرید برق از تولیدکنندگان خانگی بود. تا آن زمان تولیدکنندگان خانگی می‌توانستند مازاد تولید برق خود را از طریق صفحات نوری نصب شده روی سقف خانه‌ها به قیمت 92 سنت به ازای هر کیلووات ساعت به پایگاه‌های برق بفروشند. اکنون این مبلغ تنها 15 سنت است که هیچ ارزشی ندارد.
تنها حمایتی که در حال حاضر از مصرف‌کنندگان و تشویق‌شان برای روی آوردن به انرژی خورشیدی وجود دارد، وام بانکی است که برای خرید ذخیره‌کننده انرژی در اختیارشان قرار می‌گیرد. همه این مسائل باعث شدند تا امروز بزرگ‌ترین بازار ما به جای آلمان، آمریکا باشد که سرمایه‌گذاری‌های بهتری در این بخش انجام می‌دهد.»آلمان که از نظر تولید ناخالص داخلی چهارمین کشور دنیاست، به‌دلیل صنعتی بودن مصرف برق بسیار بالایی دارد. این کشور با قابلیت تولید 172 تراوات برق یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان در جهان به شمار می‌رود. در سال 2000 سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از کل برق تولید شده در آلمان تنها 3/6 درصد بود، درحالی‌که با سیاست‌گذاری‌های جدید، این میزان در سال 2012 به بیش از 25 درصد از کل برق تولید شده در این کشور رسید. از این میزان 16 درصد توسط سیستم‌های فتوولتاژ نصب شده تولید می‌شوند. از سال 2011 رشد اس‌ام‌آ کندتر شد. در سال 2013 درآمد سالانه این شرکت به حدود یک میلیارد یورو تقلیل یافت. این شرکت که درآمد سالانه خود را در عرض 7 سال از 104 میلیون یورو در سال 2003 به 1920 میلیون یورو در سال 2010 رسانیده بود، طی تنها دو سال بعد از آن نزدیک به نیمی از آن را از دست داد. این موضوع اهمیت نقش دولت‌ها و سیاست‌گذاری‌هایشان را در توسعه زمینه‌های فعالیت برای استارت‌آپ‌ها نشان می‌دهد.
اما نکته قابل توجه این است که مدیران این شرکت که هنوز دو تن از موسسان آن نیز در میانشان هستند، بیدی نیستند که با این بادها بلرزند. هرچند مهندس کرامر 62 ساله در ماه سپتامبر سال‌جاری پس از دوره‌ای طولانی به‌دلیل بیماری سرطان درگذشت، اما مدیران فعلی این شرکت راه‌های تازه‌ای برای مقابله با مشکلات مالی پیدا کرده‌اند. خانم هنکل درحالی‌که سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی این شرکت را به من نشان می‌دهد، برایم توضیح می‌دهد: «یکی از گزینه‌هایی که بر آن تمرکز کرده‌ایم «مدیریت هوشمند مصرف» است. در این سیستم‌ها، مصرف‌کنندگان خانگی به سادگی می‌توانند مصرف برق خود را به حداقل برسانند. مثلا این ماشین لباسشویی که با برق تولید شده از صفحات نوری روی سقف خانه، کار می‌کند، قابلیت برنامه‌ریزی شدن دارد. به‌عنوان مثال شما لباس‌ها را در آن می‌ریزید و در برنامه می‌گویید که تا فردا ساعت 4 بعد از ظهر می‌خواهید لباس‌هایتان شسته شوند. سیستم مدیریت طراحی شده ما، بر اساس شرایط آب و هوایی و میزان ابری یا آفتابی بودن هوا، به‌طور هوشمند بهترین زمان را برای شستن لباس‌ها انتخاب می‌کند و به این ترتیب میزان برق خریداری شده از نیروگاه‌ها، به حداقل خواهد رسید و قبض برقی که در پایان هر ماه می‌پردازید، حداقل مقدار ممکن خواهد بود.
ما با همکاری شرکت‌های تولید لوازم خانگی مانند بوش، میله و…، تا کنون توانسته‌ایم در این بخش گام‌های موثری برداریم. این مدل کسب‌و‌کار نوین به ما اجازه می‌دهد تا هزینه‌ها را به حداقل برسانیم و در عوض با ایجاد نوآوری بیشتر، درآمدهایمان را افزایش دهیم. در حال حاضر در بخش توسعه و تحقیق اس‌ام‌آ، گروهی بالغ بر 500 نفر از برترین مهندسان و محققان فعالیت می‌کنند تا هرچه سریع‌تر ضررهای گذشته را جبران کنیم.»سادگی استفاده از این سیستم یکی دیگر از نکاتی است که باعث شده مصرف‌کنندگان به راه‌حل‌های ارائه شده برای مدیریت مصرف از طریق این شرکت رو بیاورند. خانم هنکل در پایان صحبت‌هایمان، پوستر بزرگی را به من نشان می‌دهد که در آن تمام دستگاه‌ها هوشمندانه کنترل می‌شوند و با یکدیگر در ارتباط هستند. به این ترتیب اس‌ام‌آ یک پنجره جدید به آینده باز کرده است که تا دستیابی به هدف نهایی، مسیری نسبتا طولانی اما امیدوارکننده پیشرو دارد. هنگام بیرون آمدن از ساختمان مدرن و بزرگ اس‌ام‌آ، سعی می‌کنم نانوایی قدیمی را تصور کنم که روزی دفتر این شرکت بود. نکته اصلی این است که مشکلات برای تمام کسب‌وکارها و در هر دوره‌ای وجود دارند، اما تنها برخی مدیران برای مقابله با آنها هراس را کنار می‌گذارند و دست به نوآوری می‌زنند.
گفت‌وگو: دکتر محیا کربلایی
تحلیلگر اقتصادی و کسب‌و‌کار
mk@mahya. pro
/دنیای اقتصاد