استارت بورس برای پایان اصلاح؟
شاخص کل بورس تهران در آخرین روز معاملاتی هفته با رشد 9/ 1 درصدی همراه شد و توانست ارتفاع یک میلیون و 600 هزار واحد را بازپس‌گیرد. این مهم در حالی رقم خورد که در ادامه معاملات روز سه‌شنبه، دیروز نیز حمایت گسترده حقوقی‌ها از سهام بزرگ بازار موجب رشد 40 هزار واحدی شاخص بورس اوراق بهادار در همان دقایق ابتدایی معاملات شد. در ادامه سهامداران خرد و غالبا تازه‌وارد، سهم‌های ارزنده خود را با دیدن موقعیت فروش ایجاد شده، در سمت فروش فعال کردند.
این نوع رفتار توده‌وار بین سهامداران که تازگی هم ندارد، موجب شد تا شاخص کل 10 هزار واحد از سقف روزانه خود عقب‌‌نشینی کند و در نهایت با 30 هزار واحد افزایش در پایان معاملات به محدوده یک میلیون و 611 هزار واحدی صعود کند. در این میان جذابیت قیمت سهام بعد از افت حدود 25 درصدی شاخص کل سبب شده تا پول‌های حقیقی تا حدودی جذب بازار شود.
به‌طوری که دیروز خالص خرید حقوقی‌ها به 506 میلیارد تومان محدود شد و ارزش معاملات خرد سهام نیز به 10 هزار و 538 میلیارد تومان رسید. بازگشت دماسنج بازار سهام به محدوده حمایتی یک میلیون و 600 هزار واحدی می‌تواند نوید بازگشت سهم‌های کوچک‌تر که از نقدشوندگی پایین‌تری برخوردارند را دهد. با این حال همچنان نمی‌توان در این خصوص با قدرت اظهارنظر کرد، چرا که در یک ماه گذشته بارها شاهد صعودهای مقطعی قیمت سهام بودیم اما مجددا فشار فروش بر بازار چیره شده است.
دوگانگی سهام در روز سبز شاخص‌ها
روز چهارشنبه همزمان با صعود 9/ 1 درصدی شاخص کل، نماگر هم‌وزن نیز سبزپوش و با رشد محدود 13/ 0 درصدی همراه شد. با این حال نگاهی به تابلوی معاملات نشان می‌دهد از 316 نماد فعال در معاملات روز چهارشنبه، تنها 128 نماد معادل (41 درصد) با رشد همراه شدند و مابقی جامه قرمز به تن کردند. در این میان محدودیت حجم مبنا سبب شده تا اختلاف قیمت پایانی و آخرین معامله در اکثر نمادهای کوچک بازار حتی به 5 درصد نیز برسد و سهامداران این گروه‌ها نتوانند سهام خود را نقد کنند. موضوعی که مهم‌ترین اصل بازار سرمایه یعنی نقدشوندگی بالا را مورد تهدید قرار داده است. بی‌شک یکی از دلایل سنگین شدن صف‌های فروش و طولانی شدن اصلاح قیمت‌ها همین موضوع است که بر هراس بورس‌بازان افزوده و اعتماد آنها نسبت به بازار سهام را خدشه‌دار کرده است.
روز گذشته با وجود صعود نماگرها، در برابر صف خرید 572 میلیارد تومانی در 71 نماد معاملاتی، 115 سهم با صف فروشی بالغ بر 2914 میلیارد تومان مواجه شدند.
معاملات الگوریتم ممنوع شد
پس از نزول بیش از 25 درصدی شاخص سهام از اوج 19 مرداد و تحمیل زیان‌های هنگفت به سهامداران به‌ویژه تازه‌واردان بازار، هر روز شاهد بهانه‌تراشی‌های جدید برای توجیه دلایل افت شاخص سهام هستیم. در این میان در روزهای اخیر موجی از اعتراضات درخصوص مشکلات ایجاد‌شده توسط الگوریتمها برای معاملات سهام رخ داده است.
اعتراضاتی که عموما از سوی فعالان حقیقی بازار به‌ویژه تریبون‌داران مطرح شده و به دنبال آن سیاست‌گذار بورسی روز گذشته در اطلاعیه‌ای خبر از ممنوعیت معاملات الگوریتمی تا اطلاع ثانوی داد. در این اطلاعیه به کلیه شرکت‌های کارگزاری اعلام شده است: به منظور حفظ شرایط تعادل عرضه و تقاضا در بازار بر ورود سفارشات و معاملات، کلیه مشتریان اعم از حقیقی و حقوقی (به جز بازارگردانان دارای مجوز که با شناسه مشخص شده برای معاملات اقدام به ارسال سفارش می‌کنند) درخصوص امکان انجام معاملات الگوریتمی در همه نمادهای معاملاتی در بورس و فرابورس تا اطلاع ثانوی غیرفعال شود. همچنین تقسیم سفارش‌ها به هر روشی توسط مشتریان برخط اعم از حقیقی و حقوقی در تمامی نمادهای معاملاتی در سمت فروش، ممنوع است.
در این میان عموم کارشناسان بازار سرمایه موافق چنین استدلالی نیستند. به اعتقاد این کارشناسان، تعداد معاملات الگوریتمی در بورس ایران در مقیاس محدودی انجام می‌شود و از پیچیدگی کمتری نیز برخوردار است. به این معنا که تصمیم به خرید و فروش در قیمت خاصی توسط فرد گرفته شده و الگوریتم تنها وظیفه اجرا کردن آن را بر عهده دارد. در حال حاضر آمار رسمی و مشخصی در رابطه با حجم و ارزش معاملات الگوریتمی در دست نیست اما گفته می‌شود درصد ناچیزی از معاملات به این شکل صورت می‌پذیرد. در این میان کارشناسانی نیز هستند که با وجود تاکید بر وجود چنین ابزارهایی در بازار سهام، با ممنوعیت موقتی آن به دلیل جو منفی حاکم بر بازار موافقند.
علیرضا تاجبر، کارشناس بازار سرمایه با اشاره به دستورالعمل جدید سازمان بورس مبنی بر ممنوعیت معاملات الگوریتمی به می‌گوید: این اتفاق خواسته مشترک از سوی بازار بود. معاملات الگوریتمی که حدود یک سالی می‌شود از حضور آن در بازار می‌گذرد در مرحله آزمون و خطا قرار دارد. یک نوع از این معاملات در حقیقت الگوریتمی است که فرآیند بازارگردانی را انجام می‌دهد و فرمول‌های آن بر اساس امیدنامه‌ای طراحی شده که بازارگردانی مطابق آن صورت می‌گیرد. بنابراین معاملات الگوریتمی با این شرایط باید در بازار سهام وجود داشته باشد و همچنان نیز به فعالیت خود ادامه دهد. اما یکسری الگوریتم‌های دیگری در بازار وجود دارد که وظیفه نوسان‌گیری و معاملات سرخطی را بر عهده دارند. بازار سهام ایران هنوز به مرحله‌ای نرسیده که این نوع الگوریتمها در کلیت بازار اثر‌گذاری نداشته باشند.
به اعتقاد وی، طی یک هفته اخیر چنین تصوری وجود داشت که الگوریتمها در روند و بازگشت بازار به نوعی با نوسان‌گیری و اخلال در فرآیند قیمت‌گذاری اثر‌گذارند. تصمیم فعلی سازمان بورس مبنی بر عدم‌فعالیت الگوریتم‌هاست. بازار در شرایط فعلی روی لبه تیغ قرار دارد و هر عاملی که بازار را از روند درست و منطقی منحرف کند، باید سریعا کنترل شود.
تاجبر ادامه داد: این تصمیم به‌صورت بلندمدت نیست و با ثبات در روند بازار سهام، الگوریتمها نیز می‌توانند مجددا به معاملات بازار سهام بازگردند. به‌طور کلی در شرایط فعلی هر عاملی که در روند بازار اثر‌گذار بوده و سرمایه‌گذاران خرد را نسبت به وضعیت بازار سرمایه بی‌اعتماد کند بهتر است که از آن جلوگیری به عمل آید.
این کارشناس بازار سهام تاکید کرد: هیجان در بازار سهام کشور جاری است. سهامدارانی وارد بازار سرمایه شده‌اند که از عمر سرمایه‌گذاری آنها یک سال نمی‌گذرد و تجربه لازم از روند معاملات هم ندارند. بنابراین در مقاطع مختلف به شدت دچار هیجان می‌شوند. از طرفی الگوریتم‌هایی هم در بازار داریم که برای گرفتن نوسانات روزانه و افزایش حجم معاملات طراحی شده‌اند.
وی تصریح کرد: با وجود سرمایه‌گذاران هیجانی حضور الگوریتمها به صلاح بازار نیست چراکه به هیجانات دامن می‌زند. به‌طور کلی ماموریت این الگوریتمها طبق طراحی‌ای که از قبل شده موجب نوسان‌گیری جزئی می‌شود و این نوسان‌گیری می‌تواند در تصمیم‌گیری روزانه سهامداران بسیار اثر‌گذار باشد.
به گفته تاجبر، الگوریتم را شرکت پردازش اطلاعات مالی یا یک شرکت نرم‌افزاری طراحی کرده و در سیستم آنلاین شرکت‌های کارگزاری پیاده‌سازی می‌کند. الزاما این مهم مربوط به شرکت کارگزاری نیست، چراکه ممکن است طراح الگوریتم با یک شرکت سرمایه‌گذاری وارد مذاکره شده باشد اما محل پیاده‌سازی در شرکت‌های کارگزاری است. بازگشت بازار به‌طور مستقیم به اعتماد مردم بستگی دارد. بخشی از سرمایه‌گذاران اعتماد خود را در بازار از دست داده‌اند. باید تمام تلاش ارکان و فعالان نهاد‌های مالی در راستای بازگشت اعتماد باشد.
وی خاطرنشان کرد: عدم‌ایجاد خلل در فرآیند قیمت‌گذاری و آرامش‌خاطر سرمایه‌گذاران از نکات حائز اهمیت به شمار می‌رود. گزارش‌های 6 ماهه و گزارش‌های ماهانه از جمله شهریور شرکت‌های تولید‌کننده در راه بازار است. اگر اخلالی در فرآیند قیمت‌گذاری شرکت‌ها ایجاد نشود، اعتماد بازار باز‌می‌گردد و مجددا شاهد روند صعودی خواهیم بود.
همگام با بازیگران
همان‌طور که اشاره شد روز گذشته همزمان با حمایت گسترده حقوقی‌ها از نمادهای شاخص‌ساز، اما جذابیت قیمت‌ها سبب شد تا خریداران حقیقی نیز دست به کار شوند و خالص خرید حقوقی‌ها را به 506 میلیارد تومان محدود کنند. در این میان بیشترین حمایت حقوقی در سهام زیرمجموعه بانکی به میزان 163 میلیارد تومان رقم خورد. دو گروه کالایی فرآورده‌های نفتی و فلزات اساسی نیز روز گذشته در مجموع شاهد تغییر مالکیت 195 میلیارد تومانی در مسیر حقیقی به حقوقی بودند.
در این میان پتروشیمی‌ها که با رشد 4 درصدی میانگین قیمت سهام زیرمجموعه خود همراه شدند، مورد اقبال حقیقی قرار گرفتند و شاهد انتقال 23 میلیارد و 500 میلیون تومانی از پرتفوی حقوقی‌ها به سبد سهام معامله‌گران خرد بازار بودند. گروه‌های محصولات غذایی، خرده‌فروشی، کاشی و سرامیک و فنی و مهندسی از دیگر صنایعی بودند که در لیست خرید سهامداران خرد بازار قرار گرفتند.
/ دنیای اقتصاد