دل پر درد دبیر انجمن فینتک ایران/ ایران در کدام موج فینتک قرار دارد؟
بر اساس گزارش ECM که در روزهای پایانی سال ۹۹ منتشر شده است، در ۱۲ حوزه، ۲۳۴ استارت‌آپ فین‌تکی وجود دارند که در بین آنها حدود ۶۰ فین تک در حوزه پرداخت مشغول به فعالیت هستند. در حال حاضر تعدادی از این فینتکها دیگر وجود ندارند و تعدادی دیگر استارت‌آپ محسوب نمی‌شوند و جزء شرکت‌های بزرگ و توانمند هستند. از طرف دیگر بازیگران جدیدی به وجود آمده‌اند که به دلایل مختلف مثل عدم معرفی محصول و راهکار نهایی تا به امروز جزء این آمار نیستند. ما در عصربانک برای بررسی آخرین تحولات و چالش‌های فینتک کشور، با مصطفی نقی‌پور، دبیر انجمن فینتک به گفتگو پرداخته ایم که شما را به خواندن آن دعوت می‌کنیم.
نقی پور در ابتدا با معرفی هاب‌های فینتک دنیا گفت: «در دنیا چند اکوسیستم معروف وجود دارد که از بین آنها می توان به هاب لندن، نیویورک و برلین اشاره کرد که در هر کدام از آنها رگولاتور عنایت ویژه‌ای نسبت به نوآوری و حوزه استارت آپی دارد. در بین آنها برلین از همه جوان تر است و استارت آپهای حوزه آلمان و برلین نوآورتر بوده و رشد جدی تری داشته اند و لندن، هاب قدیمی در حوزه مالی است. هرچند که بانک های لندن جزو بانک های بسیار قدیمی هستند، ولی هاب نیویورک در حوزه استارتاپی، هاب فعال تری محسوب می‌شود. هر سه اینها رگولاتورهای باهوشی دارند که اهمیت فوق‌العاده‌ای برای نوآوری قائل هستند».
سه موج فین‌تکی آمریکا
دبیر انجمن فینتک در ادامه با اشاره به اینکه موج‌های فین تک از آمریکا آغاز شدند، گفت: «سه موج اصلی فینتک وجود دارد اولین موج از بحران مالی آمریکا یعنی بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ شروع شد، موج دوم مربوط به سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ است و از ۲۰۱۶ تا به امروز هم در موج سوم قرار داریم».
موج اول، موج بحران مالی و ظهور فینتکها
نقی پور توضیح داد: «مسبب موج اول بحران مالی خود بانک ها بودند. قوانین و مقررات و شرایط اعطای وام باعث این بحران جدی شد. یکی از موج های جدی این حوزه ورود بلاکچین به نظام بانکی بود که با ظهور بیت کوین شکل گرفت و به تبع آن استارتآپهای حوزه رمز ارز ایجاد شدند. در موج اول که بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ در زمان ریاست جمهوری اوباما اتفاق افتاد، بحث کمک‌های مالی به بانکهای آمریکا شکل گرفت. و این بحران، بار مالی جدی برای آمریکا داشت به همین دلیل سرویس‌های جدید مالی شکل گرفت و استارت‌آپ های حوزه فینتک به سرعت شروع به جذب سرمایه کردند و از خلع بانکها و درگیری رگولاتور با بانکها استفاده مطلوب را بردند».
موج دوم، بیدار شدن بانکها و رقابت شدید با فینتکها
دبیر انجمن فینتک افزود: «هنگامی که موج دوم شکل گرفت، بانکها شروع به رقابت با استارتآپهای فینتک کردند. رگولاتور در این رقابت دخالت کرده و در اواخر دوره اوباما، دولت آمریکا چارچوبی را مصوب و سندی را به اسم “فینتک فریم ورک” منتشر کرد که این سند به عنوان چارچوب فین‌تکی به این موضوع اشاره می‌کند که آمریکا برای نگهداشتن برتری خود در دنیا نیاز به برتری اقتصادی دارد و این برتری اقتصادی با نوآوری حاصل می‌شود».
موج سوم، همکاری استارتاپ های فینتک و بانکهای بزرگ
او افزود: «در موج سوم رفاقت جای رقابت را گرفت. در این سند به بانکها توصیه می‌کند که با فینتکها مقابله نکنند. در مقابل به فینتکها هم توصیه می‌کند در فضای نوآوری مالی، همکاری با بانکها را ادامه دهند. این سند، سند مهمی است و بهتر است که در ایران هم این سند را مطالعه کنیم و از آن الگو بگیریم.
اکوسیستم فین تک نیویورک با توجه به این اتفاقات و دستورالعمل‌ها در زمان ریاست جمهوری ترامپ همین روند را ادامه داد. در حال حاضر مشاهده می‌کنیم که هاب نیویورک و سیلیکون ولی از هاب‌های جدی در حوزه فینتک هستند و آمریکا در این حوزه جزء کشورهای پیشرو محسوب می‌شود. در مورد لندن این نکته وجود داردکه رگولاتور لندن بانک مرکزی انگلستان است و آنها با هوشیاری لندن را به هاب دوم دنیا تبدیل کردند. استارتآپهای فینتک در لندن فعالیت‌شان را با کمترین چالش شروع کردند و هیچ نگرانی از جهت رگولاتور و همکاری با بانکهای انگلیسی نداشتند.
هاب سوم هاب برلین است که از همه جوانتر است و دولت آلمان در دوره خانم مرکل حمایت‌های بسیار جدی از فضای استارت‌آپی به عمل آورد و رگولاتور بافین یکی از پیشروترین رگولاتورها در این حوزه است».
ایران در موج دوم قرار دارد
نقی‌پور در پاسخ به این سوال که اکوسیستم فینتک در ایران چه تفاوتی با اکوسیستم‌های برتر دنیا دارد گفت: «بانکهای مرکزی اتحادیه اروپا بیشتر رگولاتور هستند. اگر فینتک فریم ورک را مطالعه کنید مشاهده می‌کنید که رگولاتور و دولت آمریکا طرف نوآوری و استارت‌آپ‌ها را گرفته است ولی در رگولاتور اروپایی و در PSD2 فشار بر روی بانکها است تا نوآوری را بپذیرند، در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند و دیتای خود را برای پذیرش سرویس‌های جدید باز کنند. می‌دانیم که N26 به عنوان یک نئوبانک در آلمان و در زمان بسیار کوتاهی شروع به رشد کرد و رگولاتور نیز رمز ارزها را به عنوان ابزار دریافت پول به سرعت پذیرفت. در اتحادیه اروپا طبق رای دادگاه عالی اروپا معادلات رمزارزی از عرضه مالیات ارزش افزوده معاف است ولی رگولاتور ما در بورس، بانک و بیمه با این فضا اختلاف جدی دارد و این یکی از مهمترین نقاط اختلاف ما با هاب‌های فین‌تکی دنیا است. دومین نکته، دسترسی به منابع مالی است. در حال حاضر ما در ایران در خوشبینانه‌ترین حالت در موج دوم قرار داریم و بانکها و بازیگران سنتی حوزه مالی به شدت در حال رقابت با فینتکها هستند».
طرفداری از بازیگران سنتی به جای نوآوری
نقی‌پور افزود: «تفاوت بعدی ما این است که رگولاتور به جای طرفداری از نوآوری از بازیگران سنتی طرفداری می‌کند و در بحران‌های بانکی، علیرغم این که از بحران ها جلوگیری می‌کند ولی مشاهده شد که بعد از افزایش قیمت دلار برای تامین بودجه دولت، رگولاتور عملاً تبدیل به خزانه دولتی شده است در صورتیکه در دنیا ما چیزی به عنوان استقلال بانک مرکزی داریم که این هم تفاوت دیگری است که در اکوسیستم فین‌تکی ایران مشاهده می‌شود. رگولاتور ما رگولاتور مستقلی نیست و به بازیگران سنتی وابسته است همان طور که در بورس شاهد بودید رگولاتور ما در بورس به جای اینکه به طور خنثی و به عنوان یک رگولاتور بی‌طرف عمل و از منابع هر دو طرف حمایت کند، تبدیل به تامین‌کننده کسر بودجه دولت شد و افراد زیادی در این شرایط متحمل خسارت شدند».
بانکها؛ رقیب فینتکها
او اضافه کرد: «در ایران بانکها به جای اینکه بر روی فینتکها سرمایه‌گذاری کنند منابع را صرفه ایجاد سرویس‌هایی می‌کنند تا با فینتکها به رقابت بپردازند که این یکی از مشکلات جدی در این حوزه کسر منابع مالی در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر است. از طرف دیگر ریسک‌های مربوط به رگولاتورها، باعث ترس سرمایه‌گذاری متنوع شده تا نتوانند در استارتآپهای فینتک سرمایه‌گذاری کنند».
تحریمها و نبود قوانین حمایتی، مانع از سرمایه‌گذاری‌های خارجی شده‌اند
نقی پور در ادامه مطرح کرد:« که یک تفاوت دیگر ما با اکوسیستم دنیا در زمینه تامین منابع مالی، تحریمها هستند که مانع از ورود سرمایه‌گذاری‌های خارجی شده‌اند و متاسفانه قوانین حمایتی ما برای سرمایه گذاری خارجی مناسب نیست.
سال گذشته سازمان جهانی WIPO (سازمان جهانی مالکیت فکری) که در حوزه نوآوری و اختراعات فعالیت می‌کند گزارشی را منتشر کرد که نشان می‌داد رتبه ایران در حوزه نوآوری، نسبت به سال قبل ۶ تا ۷ رتبه تنزل پیدا کرده است و در این زمینه چند شاخص به چشم می‌آمد که ایران از نظر شاخص منابع انسانی در دنیا در رتبه ۳ تا ۵ قرار دارد که رتبه بسیار خوبی است ولی از نظر شاخص سهولت شروع یک کسب‌وکار متاسفانه در رتبه ۱۲۰ قرار دارد که این یک فاجعه محسوب می‌شود. یکی دیگر از این شاخصها که مربوط به دیوان سالاری دولتی، مجوزها و مقررات است، بسیار جلب توجه می‌کند که رتبه ایران در این مورد در بین شاخصها از بقیه بدتر است و به خاطر همین نکته حتی اگر تحریمها هم وجود نداشتند این مورد می‌تواند یکی از موانع جدی ورود سرمایه‌گذار خارجی باشد».
رگولاتورها مهمترین موانع فینتکها هستند
دبیر انجمن فینتک افزود: «همانطور که در صحبت‌های قبلی گفته شد مهمترین مانع رگولاتور است و مانع دوم این است که خود رگولاتور در حال انجام کسب وکار است. از طرف دیگر انحصار در سرویس‌هایی مثل شاپرک و شتاب باعث شده است که رگولاتور به جای نظارت، خود به طور مستقیم، وظیفه پرداخت الکترونیک ایران را انجام دهد. با وجود سهامدار بودن بانکهای دولتی در شاپرک، این شرکت در عمل در اختیار بانک مرکزی است و انحصار یکی از موانع جدی در این حوزه است که به دلیل این انحصار، شاپرک به یک مگا PSP تبدیل شده است و متاسفانه بانک مرکزی هم خود را به‌عنوان یک مگا بانک می‌بیند که در مقاطعی دولت را از لحاظ مالی تامین می‌کند، در صورتیکه این کار، روش پذیرفته شده‌ای در دنیا نیست و استقراض از بانک مرکزی قوانین و قواعد خاص خود را دارد».
انحصار عامل اصلی بالا رفتن هزینه تراکنش‌ها
وی افزود: «رگولاتور بورس هم دقیقا همین ساختار را دارا است و این انحصار و مشکل در آنجا هم وجود دارد و کارمزدهای عجیب و غریبی در حوزه‌های شتاب، شاپرک و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی از تراکنش‌ها گرفته می‌شود. زمانیکه انحصار وجود دارد و رقابت وجود ندارد به اجبار باید شرایط این شرکت‌ها را پذیرفت که این خود یک مانع جدی است و هزینه تراکنش را به شدت بالا می‌برد. در این فضا مصرف کننده‌های حوزه مالی ما با یک بازار انحصاری طرف هستند که کارمزد شاپرک در آن اجباری است که این به معنای هزینه تراکنش بالا است. در حالی که دنیا به سمتی در حرکت است که تا جایی که امکان دارد هزینه تراکنش را کاهش دهد برای مثال در حوزه بورس، کارگزاری‌ها به سمت تراکنش صفر حرکت می‌کنند در حالیکه در ایران شرکت سپرده‌گذاری درصد قابل ملاحظه‌ای را از معامله دریافت می‌کند».
نقی‌پور در انتها تاکید کرد: «ما در حوزه بورس و در حوزه بانکی رگولاتور قدیمی و کندی داریم که خود کاسب و رقیب جدی استارت‌آپ‌ها هستند، علاوه بر این به نوآوری هم اهمیت نمی‌دهند. همچنین رفتار ضد و نقیضی در مورد شاپرک وجود دارد که در مواردی که به نفع آنها است شرکت خود را شرکت خصوصی معرفی می‌کنند و زمانی که به آنها اعتراض می‌شود ادعای حاکمیتی بودن دارند».