تیر خلاص به پول نقد؟

اسوار پراساد، استاد سیاست تجاری دانشگاه کرنل، عضو ارشد موسسه بروکینگز و رئیس پیشین بخش چین در صندوق بین‌المللی پول می‌گوید: «برای بسیاری از مصرف‌کنندگان و کسب‌وکار‌هایی که به سوی پرداخت‌های دیجیتالی حرکت کرده‌اند، احتمالا هیچ بازگشتی به پول نقد وجود نخواهد داشت؛ حتی اگر نگرانی‌های مربوط به همه‌گیری در حوزه پول نقد از میان برود. دوران رواج فراگیر پول نقد در حال پایان است و دوران ارزهای دیجیتال بانک‌مرکزی شروع شده است.»

با اینکه سناریوهای گوناگونی برای آینده پول وجود دارد، پراساد پیش‌بینی می‌کند، ترکیبی از ارزهای دیجیتال، استیبل‌کوین‌ها و ارزهای دیجیتالی بانک‌مرکزی و دیگر سیستم‌های پرداخت دیجیتالی به پایان دوران پول نقد کمک خواهند کرد. او تاکید می‌کند که یک فناوری به‌تنهایی نمی‌تواند بر این سیستم‌ها غلبه کند و می‌گوید: «ارزهای دیجیتال به‌تنهایی نمی‌توانند جایگزین پول نقد شوند. استیبل‌کوین‌ها شانس بیشتری برای فراگیرشدن دارند. البته ارزهای دیجیتال بانک‌مرکزی، بی‌نقص نیستند و باید مورد پذیرش مردم قرار بگیرند و به‌راحتی در دسترس باشند تا بتوانند جایگزین پول نقد شوند.» در مطلب حاضر، به توصیف ویژگی‌‌‌های سه گروه یادشده می‌‌‌پردازیم.  نخستین گروه، ارزهای دیجیتال بانک‌مرکزی یا CBDC است. ارز دیجیتال بانک‌مرکزی، شکل دیجیتالی پولی است که بانک‌مرکزی منتشر می‌کند. تعدادی از بانک‌های مرکزی، به‌ویژه بانک‌مرکزی چین، در حال آزمودن و ایجاد این شکل ارز هستند و در تمامی موارد پشتوانه آن بانک‌مرکزی است. چین، ژاپن، سوئد و نیجریه مدتی است مراحل ایجاد ارز دیجیتال را آغاز کرده‌‌‌اند و بانک‌های مرکزی انگلستان و اروپا در حال آماده شدن برای شروع آزمایش ارز دیجیتال خاص خود هستند. بانک‌مرکزی آمریکا درباره شروع فرآیند ایجاد ارز دیجیتال تردید دارد، اما جرومی پاول، رئیس این بانک گفته است، بانک‌مرکزی در حال تحقیق درباره امکان این کار است.

فناوری مورد استفاده برای ایجاد و رواج ارز دیجیتال بانک‌مرکزی، به اولویت‌های هر کشور و بانک‌مرکزی آن وابسته است. در برخی موارد، ارزهای دیجیتال بانک‌مرکزی با فناوری دفتر کل توزیع‌شده که نوعی پایگاه داده است که می‌تواند کپی‌های متعدد از اسناد مالی را ذخیره کند، کار می‌کند. در این دفتر، کل تاریخ تراکنش‌ها و… ذخیره می‌شود و بانک‌مرکزی، مدیریت آن را بر عهده دارد. این فناوری با بلاک‌چین، یعنی فناوری مربوط به ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز نظیر بیت‌کوین تفاوت دارد؛ زیرا ارز دیجیتال بانک‌مرکزی از سوی یک نهاد یعنی بانک‌مرکزی کنترل می‌شود؛ به همین دلیل است که ارز دیجیتال بانک‌مرکزی، رمزارز محسوب نمی‌شود. پراساد می‌گوید: «راه‌اندازی ارز دیجیتال بانک‌مرکزی از سوی بانک‌مرکزی آمریکا فوایدی خواهد داشت؛ برای مثال این ارز به فقرا و کسانی که به خدمات بانکی دسترسی ندارند، امکان دسترسی آسان به سیستم پرداخت دیجیتالی و پورتالی برای خدمات بانکی پایه را می‌دهد.»

او پیش‌بینی می‌کند که ارز دیجیتال بانک‌مرکزی بتواند از فعالیت‌‌‌های غیرقانونی که با استفاده از تراکنش‌های بی‌نام و نقد انجام می‌شوند، جلوگیری کند. پولشویی و معاملات مواد مخدر جزو این فعالیت‌‌‌ها هستند. پراساد می‌گوید: «البته هزینه‌های بالقوه‌ای هم وجود خواهد داشت. یکی از نگرانی‌های عمده درباره رواج ارز دیجیتال بانک‌مرکزی، از بین رفتن حریم خصوصی افراد است. حتی با اتخاذ تدابیر محافظتی برای تضمین محرمانگی، هیچ بانک‌مرکزی نظارت بر تراکنش‌ها را که برای محدود کردن استفاده از ارز دیجیتال به اهداف قانونی است، نادیده نمی‌گیرد و از آن صرف‌نظر نمی‌‌کند.» به این ترتیب، ارز دیجیتال بانک‌مرکزی در کنار فواید، ضعف‌هایی هم دارد.  استیبل‌کوین‌ها ارزهای دیجیتالی هستند که ارزش‌ آنها به دارایی‌‌‌های ذخیره، نظیر طلا یا دلار آمریکا وابسته است؛ اما تحت کنترل بانک‌مرکزی نیستند و از سوی بانک‌مرکزی منتشر نمی‌‌‌شوند. پراساد می‌گوید: «دلیل تجاری وجود استیبل‌کوین‌ها این است که این ارزهای دیجیتال، پرداخت‌های دیجیتالی ارزان و با دسترسی آسان را در داخل کشور و بین کشورها ممکن می‌کنند.» اخیرا دولت آمریکا به کنگره اعلام کرده است که استیبل‌کوین‌ها هنگامی که تحت مقررات بانک‌مرکزی قرار بگیرند، می‌توانند از گزینه‌‌‌های سریع‌تر، کارآتر و فراگیرتر پرداخت پشتیبانی کنند، اما قانون‌گذاران به استیبل‌کوین‌ها به عنوان یک تهدید برای ثبات سیستم مالی نگاه می‌کنند و بحث‌‌‌هایی در این زمینه وجود دارد. به‌عنوان مثال، منتقدان می‌‌‌گویند، آیا استیبل‌کوین تتر که قرار است به دلار وابسته باشد، میزان کافی ذخیره دلار دارد یا خیر. به همین دلیل، مشاوران اقتصادی بایدن توصیه کرده‌اند، کنگره قانونی تصویب کند که انتشار استیبل‌کوین‌ها را به بانک‌ها محدود کند. اگر چنین شود، قانون‌گذاران نظارت بیشتری بر استیبل‌کوین خواهند داشت و در نهایت، فراهم شدن این زمینه سبب می‌شود، استیبل‌کوین‌ها قابل اتکاتر شوند. استفاده گسترده از استیبل‌کوین‌ها به عنوان ابزار مبادله برای فقرا و کسانی که به خدمات بانکی دسترسی ندارند، مفید خواهد بود.

سومین گروه، ارزهای دیجیتالی غیرمتمرکز هستند. پراساد پیش ‌‌‌بینی کرده که ارزهای دیجیتال به کارآتر شدن سیستم‌های پرداخت کمک خواهند کرد. ارزهای یادشده، از جمله بیت‌‌‌کوین، غیرمتمرکز هستند و برخلاف استیبل‌کوین‌ها هیچ پشتوانه‌ای به شکل دارایی ذخیره ندارند و ارزش آنها به عرضه و تقاضا وابسته است. برای مثال، بیت‌کوین سال ۲۰۰۹ پدید آمد تا به عنوان یک سیستم مالی شخص به شخص عمل کند. بلاک‌چین آن با دقت بسیار زیاد به وجود آمد و این ارز یک اکوسیستم بسیار دقیق دارد. از سوی دیگر، عرضه بیت‌کوین محدود است که این امر، سبب کمیابی ذاتی آن می‌شود. به همین دلیل، سرمایه‌گذاران بیت‌کوین، این ارز دیجیتال را ذخیره ارزش تلقی می‌کنند.

یکی از دلایل اینکه ارزهای دیجیتال سبب کارآتر شدن پرداخت‌ها می‌شوند، این است که امکان تراکنش سریع مالی فرامرزی را فراهم می‌کنند. این ویژگی در برخی وضعیت‌ها، به‌ویژه برای کسانی که می‌‌‌خواهند پول برای خانواده‌شان بفرستند، مفید است. اما واقعیت این است که اکثر ارزهای دیجیتال بی‌ثبات هستند، به همین دلیل، نمی‌توان از آنها به عنوان ابزار بلندمدت مبادله استفاده کرد؛ در نتیجه عموما از ارزهای یادشده برای تراکنش روزانه استفاده می‌شود.

حال یک پرسش مهم مطرح است و آن اینکه جنبه‌های منفی جامعه بدون پول نقد چیست؟ با آنکه پراساد می‌گوید، مطمئن است پول نقد از میان خواهد رفت، اما قبول دارد که وابستگی به پرداخت‌های دیجیتالی لزوما به شکل‌‌‌گیری یک سیستم بی‌نقص منجر نخواهد شد. از دید او، پرداخت دیجیتالی می‌تواند به رشد نابرابری درآمدی و ثروت منجر شود. پراساد می‌‌‌گوید: «ثروتمندان بیش از دیگران می‌توانند از فرصت‌‌‌های جدید سرمایه‌گذاری سود ببرند. از آنجا که طبقه فقیر و کم‌‌‌درآمد دسترسی دیجیتالی محدودی دارند و سواد مالی لازم را ندارند، برخی تحولات، هم به سود آنها خواهد بود و هم به زیانشان. از سوی دیگر، برخی اقتصادهای کوچک ممکن است، شاهد کاهش قدرت بانک‌مرکزی و پولشان باشند. این امر سبب می‌شود، قدرت مالی و اقتصادی، بیش از پیش در دست اقتصادهای بزرگ متمرکز شود.» نکته مهم دیگر این است که پول نقد، از نظر حفظ شدن حریم خصوصی افراد در تراکنش‌ها مزایایی دارد، به همین دلیل «آینده پول» باید با دقت طراحی شود. پراساد می‌گویند: «پایان دوران رواج پول نقد نزدیک است و حالا همه، در حال بحث درباره جایگزین‌‌‌های آن هستند. این موضوع بسیار مهم است؛ زیرا این تحول نه‌تنها بر پول تاثیر دارد، بلکه اثرات اقتصادی، مالی و اجتماعی خواهد داشت.»