عوامل موثر بر رشد صنعت پرداخت در ایران

بانک مرکزی ایران  فین تک  را مجموعه ای از نوآوری‌ها تعریف می کند که با بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال و ارتباطات و پدیده‌های نوظهوری مانند شبکه های اجتماعی و نفوذ ابزارهایی مانند گوشی های هوشمند در کنار مؤسسات مالی و اعتباری رسمی، تمام یا بخشی از خدمات مالی را به شکل سفارشی سازی شده و مشتری محور  عرضه می‌کند.

یاسمن حق‌جو، کارشناس شرکت شاپرک در یادداشتی نوشت: صنعت پرداخت از زیرشاخه های بزرگ فین تک است و بر جابه جایی پول درون مرزهای کشور اطلاق می شود.  استارتاپ های صنعت پرداخت منجر به انقلابی در امور بانکی و بخش پرداخت شدند. اولین استارتاپ‌های این حوزه که امکان انتقال وجه بدون مراجعه به بانک‌ها و سامانه های بانکی را فراهم ساختند و درگاه واسط برای کسب وکارهای خرد ارائه کردند به تدریج خدمات متنوعی شامل خدمات پرداخت شخصی و پرداخت از راه دور یا برخط و در تمام ساعات شبانه  روز را فراهم کردند و باعث شدند این خدمات مقرون به صرفه تر شود و رضایت کاربران را به همراه داشته باشد.

رشد صنعت پرداخت به پیشرفت‌های فناورانه در سایر حوزه ها مانند بلاکچین، اینترنت اشیا، کلان داده‌ها، هوش مصنوعی و… وابسته است که دائم درحال تحول هستند و باعث تحول در نحوه ارائه خدمات مالی می‌شوند.

به علاوه عوامل متعددی در توسعه صنعت پرداخت نقش دارد که یکی از مهمترین آنها  ساختار سازمانی است که از عوامل داخلی مؤثر در توسعه است که هرچه ساده تر باشد باعث چابکی بیشتر صنعت پرداخت خواهد شد. به این ترتیب صنعت پرداخت می‌تواند فناوری‌های جدید را سریعتر از بانک‌های سنتی به کار گیرند و به رقبای بانک تبدیل شوند. عوامل خارجی نیز در توسعه تأثیر می‌گذارند، ازجمله می‌توان به توسعه دهندگان فناوری،صنعت پرداخت، نهادهای قانون گذار و دخالت آنها در حمایت از توسعه، تغییر روندهای جمعیتی و تغییرات در محیط فرهنگی ـ اجتماعی و اقتصادی ـ سیاسی اشاره کرد.  محرک اصلی تحول در صنعت پرداخت  در ایران فشار فناوری حاصل از نوآوری‌های خدمات پرداخت در سطح بین الملل و تأثیر آن در رفع چالش‌های مالی همراه با تغییر الگوی جمعیت بوده است. هر چند، تحریم‌های جهانی و محدودیت دسترسی به برخی خدمات زیرساختی خارجی، کاهش سرمایه گذاری‌های خارجی، و افزایش قیمت ارز و تورم حاصل از آن از سرعت گذار به صنعت پرداخت کاسته است.

دغدغه تفکیک صنعت پرداخت از بانکداری باعث شد در اسفند 1389 شبکه الکترونیک پرداخت با کارت (شاپرک) معرفی شود و در سال ۱۳۹۱ تراکنش‌های پذیرندگی و پایانه فروش بانک‌ها از شتاب به شاپرک منتقل شد و شبکه پرداخت کارتی شاپرک از شبکه بانکی کارتی شتاب تفکیک شد. در ابتدای کار پرداخت الکترونیک و صنعت پرداخت در ایران به‌عنوان کسب‌وکار مستقل مورد توجه نبود و بانک‌ها بیشتر برای رضایت مشتریان خود از ابزارهای پرداخت بهره می‌بردند، اما با استقبال عمومی از این صنعت و افزایش هزینه بانک‌ها در راه‌اندازی ابزارهای مختلف در این زمینه که با گسترش تلفن‌های همراه سرعت بیشتری هم گرفت موضوع کارمزدهای مربوط به صنعت پرداخت به چالش جدی تبدیل ‌شده است. ادامه رویکردهای حمایتی که با اهدافی مانند ترویج فرهنگ استفاده از ابزارهای پرداخت الکترونیک، جلب اعتماد عمومی به این ابزارها و…. در ابتدای ورود این فناوری به شبکه بانکی کشور تعیین شده بود، طی سال‌های اخیر و به علت تفاوت‌های معناداری که در اعداد و ارقام تراکنش‌ها اتفاق افتاده اکنون به یکی از چالش‌های اصلی نه تنها شبکه بانکی بلکه برای شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت نیز تبدیل شده‌است. بنابراین ایجاد یک مدل مالی مناسب برای تداوم مدل های کسب و کار جدید در صنعت پرداخت یکی از عوامل اصلی توسعه صنعت پرداخت در ایران است.

بانک‌ها برای همراه شدن با تحولات شکل گرفته به نظامّ‌های پرداخت نوین نیاز داشتند و بانک مرکزی با وضع قوانین جدید این وظیفه را برعهده شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پرداخت الکترونیک گذاشت. نیاز ارائه دهندگان خدمات پرداخت الکترونیک به منابع بانک باعث وابستگی آنها به بانک‌ها شد و با حذف کارمزد پذیرندگی از سوی بانک‌ها، ارائه دهندگان خدمات پرداخت الکترونیک نتوانستند درآمد کارمزدی و مستقل از بانک داشته باشند که این امر تضاد منافع میان بانک و ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت الکترونیک را در پی داشت.

ازآنجاکه کاربر نهایی فناوری‌های مالی و به ویژه صنعت پرداخت مردم اند، دانش مالی  و درک مصرف کنندگان نیز نقش مهمی در توسعه صنعت پرداخت دارد.

استفاده از یک محصول یا خدمت در کوتاه مدت شکل نمی‌گیر.  مصرف کننده محصول جدید را فقط زمانی می‌پذیرد که شرایط فراهم باشد. حتی اگر عملکرد محصول جدید بهتر از محصول قدیمی باشد، محصول با عملکرد ضعیف به زودی  با محصول جدید جایگزین نمی‌شود زیرا درک  و عادت مصرف کنندگان موثر است. درواقع محصولات و خدمات جدید مبتنی بر تقاضای جامعه شکل می‌گیرند. به نظر می رسد که استارتاپ‌های صنعت پرداخت باید بتوانند به گروه‌های مختلف، متناسب با شرایط سن و جایگاه اجتماعی و شغلی، خدمات سفارشی ارائه کنند.

ارتقای سواد فناورانه مردم در افزایش اعتماد آنها به فناوری‌های مالی تأثیرگذار است. در ایران، اعتماد مردم به خدمات سازمان‌های دولتی بالا است . بنابراین استقبال سازمان‌های دولتی از خدمات استارتاپ‌های صنعت پرداخت، در مقام کاربر و مشتری، در ایجاد اعتماد میان مردم و کاهش نگرانی از ناامنی بستر ارائه خدمات اثر مثبت دارد.