سایه روشن «بریکس پی» و تقابل با هژمونی دلار
در سال ۲۰۰۹ چهار کشور برزیل، روسیه، هند و چین در یکاترینبورگ روسیه گرد هم آمدند و بلوکی تحت نام بریک را تشکیل دادند. سال بعد آفریقای جنوبی به این بلوک پیوست و سازمان بریک به بریکس تغییر نام داد.
مطابق آمار، بریکس نمایانگر نیمی از جمعیت جهان است و ۲۸ درصد از قدرت اقتصادی دنیا را در اختیار دارد. در سال ۲۰۱۸ ترکیب‌بندی اسمی تولید ناخالص داخلی این گروه، حدود ۵۷ تریلیون دلار آمریکا بود. از سال ۲۰۲۲، این گروه به‌دنبال گسترش عضویت بوده و چند کشور در حال توسعه برای پیوستن به آن تمایل داشته‌اند. مصر، اتیوپی، ایران و امارات متحده عربی نیز در ۱ ژانویه ۲۰۲۴ به این سازمان پیوستند.
مطابق پیش بینی ها سهم این گروه در تولید اقتصاد جهانی از ۳۵ درصد فعلی به ۴۰ درصد تا سال ۲۰۲۸ افزایش خواهد یافت، در حالی که سهم گروه هفت (G۷)، که شامل کشورهای توسعه یافته است به ۲۷.۸ درصد کاهش خواهد یافت.
این گروه یا به عبارتی سازمان بین‌المللی قصد دارد تا به عنوان پیش‌رو برای کشورهای در حال توسعه جهان سهم بیشتری از تولید ناخالص جهانی و تجارت بین‌الملل را از آن خود کند و همچنین در طرف دیگر با یکجانبه گرایی غرب به ویژه ایالات متحده مقابله کند. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در یک سال اخیر در گروه بریکس به اولویت تبدیل شده، مربوط به ایجاد نهادهای مالی و پولی درون این بلوک اقتصادی است.
سهم دلار در بازارهای بین‌المللی
امروز سهم دلار در بازارهای بین‌المللی به نحوی است که غالب ذخایر ارزی کشورهای جهان، تجارت جهانی، مبادلات بانکی و تبادلات غیر بانکی با دلار انجام میشود که همین مسئله باعث هژمونی اقتصادی ایالات متحده در طول دهه‌های اخیر شده است.
پر واضح است که دلار نقش مهمی در تجارت جهانی دارد. از سال ۲۰۲۲، دلار در ۵۴ درصد از اسناد تجارت خارجی در سطح جهان استفاده شده است. طبق جدیدترین آمار استاتیستا، سهم دلار در تجارت جهانی ۹.۳ درصد، در تولید ناخالص داخلی جهانی ۲۵.۴ درصد، در پرداخت‌های داخل سوئیفت ۴۶.۵ درصد، در ذخایر ارزی رسمی کشورهای جهان ۵۹ درصد و در حجم تراکنش‌های فارکس (FX)، ۸۸.۴ درصد است.
دلار آمریکا، از زمان جنگ جهانی دوم به عنوان بزرگ‌ترین ارز ذخیره جهان عمل کرده است. امروزه دلار ۵۹ درصد از ارزش ذخایر خارجی در سراسر جهان را تشکیل می‌دهد. یورو، دومین ارز پرمصرف است که فقط در ۲۰ درصد ذخایر خارجی سهم دارد. بنابراین، در این شرایط اگر بخواهیم به دلار و یورو به عنوان بلوک واحد (جهان غرب) توجه کنیم، نزدیک به ۸۰ درصد از ذخایر ارزهای خارجی جهان در اختیار دلار و یورو است.
اما در سال‌های اخیر و به‌ویژه از زمان حمله روسیه به اوکراین و متعاقب آن تشدید استفاده از تحریم‌های مالی توسط گروه هفت (G۷)، برخی از کشورها قصد خود را برای تنوع بخشیدن به سبد ارزهای خارجی خود نشان داده‌اند.
همچنین، طی دو سال گذشته، اعضای بریکس به دنبال ترویج فعال استفاده از پول‌های ملی خود در تجارت و معاملات بوده‌اند. در همین مدت، چین سیستم پرداخت جایگزین خود را به شرکای تجاری خود گسترش داده و به دنبال افزایش استفاده بین‌المللی از یوان (رنمینبی) است.
حرکت بریکس به سمت نهادسازی درون سازمانی
چندی پیش، محمد باقر قالیباف – رئیس مجلس شورای اسلامی – در نشست روسای مجلس کشورهای عضو بریکس که در تیرماه سال جاری در سنت پترزبورک روسیه برگزار شد، گفت: تصمیم مجمع بریکس برآن است تا نهادهایی موازی با برخی از نهادهای بین‌المللی که تحت تاثیر سیاست‌های ایالات متحده هست را ایجاد کند.
وی به سیستم پیام رسان مالی غربی (سوئیفت) اشاره کرد و گفت: امروز در کشورهای عضو بریکس سیستم پیام رسان مالی «پِی» در حال ایجاد است و در حال حاضر نیز تمام معاملات میان ایران و روسیه بدون دلار صورت می‌گیرد.
در روزهای اخیر نیز، گروه بریکس از نسخه جدید آزمایشی سیستم پرداخت خود با نام «بریکس پی» به صورت رسمی رونمایی و شرکت‌کنندگان در مجمع تجاری بریکس که این روزها در حال برگزاری در مسکو است، می‌توانند نسخه آزمایشی سیستم پرداخت جدید را امتحان کنند.
به اعتقاد اعضای بریکس، مزیت سیستم مالی بریکس پی در این است که دیگر اختیار آن در دست کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده نیست؛ چراکه بسیاری از اعضای بریکس معتقد هستند که اگرچه ایالات متحده ادعا می‌کند که سیستم پیام رسان مالی سوئیفت یک سیستم جهانی است، اما به دفعات و کرات اثبات شده که همه اصول بازار آزاد را یک شبه از میان برداشته و از دلار و سیستم مالی سوئیفت به عنوان ابزاری برای تحمیل اراده و خواسته خود بر کشورها استفاده می‌کنند.
بنابراین مطابق گفته اعضای بریکس، سیستم پیام رسان مالی بریکس پی باعث میشود که اعضای بریکس یک راه جایگزین برای تجارت از طریق ارزهای ملی در میان خود داشته باشند.
اخیرا نیز مقامات روسیه عنوان کردند که نزدیک به ۹۰ درصد از تجارت و تسویه حساب این کشور با چین از طریق ارزهای ملی یوان و روبل صورت می‌گیرد.
به زودی ایران عضو و سهامدار بانک بریکس میشود
در نشست اخیر روسای بانک‌های مرکزی اعضای بریکس که هفته گذشته در روسیه برگزار شد، محمدرضا فرزین – رئیس کل بانک مرکزی ایران – با ارائه برخی پیشنهادات جدید در رابطه با تسویه حساب‌های مالی متقابل میان اعضای بریکس گفت: در رایزنی‌های صورت گرفته موضوع ایجاد یک پلتفرم جدید در رابطه با تسویه بین کشورها و تبادلات مالی بین اعضا و با ارزهای محلی بود که در سندی که میان اعضا به تصویب رسید در مورد آن توافق شد.
وی در ادامه گفت: در دومین اجلاس روسای بانک‌های مرکزی عضو بریکس در مسکو، توافقات بسیار خوبی در زمینه مالی و پولی داشتیم. ایران در دوره‌ای که روسیه دبیر بریکس بود، توافقات خوبی با بانک مرکزی روسیه انجام داده و ما در مورد اتصال شبکه‌های کارت و همکاری‌های مالی و پولی توافقات خوبی داشتیم که همه آنها را در بریکس مطرح کردیم.
عالی‌ترین مقام بانکی ایران خاطرنشان کرد: در حال حاضر، سیستم مالی جهانی بیشتر بر اساس صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و کشورهای غربی بنا شده است و متأسفانه به دلیل تعاملات سیاسی با آن کشورها، امروز جهان به دنبال ترتیبات دیگری است. اما قطعا در چارچوب کشورهای عضو بریکس چنین ترتیباتی بین اعضا برقرار خواهد شد.
فرزین در ادامه گفت: بانک توسعه جدیدی که توسط بریکس ایجاد شده می‌تواند بسیاری از اهداف توسعه شورهای عضو بریکس را دنبال کند. امروز بانک جهانی در چارچوب اهداف آمریکا و کشورهای غربی عمل می‌کند. ما امیدواریم که بانک توسعه جدید بریکس (NDB) این نقش را برای کشورهای عضو بریکس ایفا کند و ما نیز قصد داریم، عضو و سهامدار این بانک شویم.
اجلاس سران بریکس با محوریت اقتصاد
قرار است شانزدهمین اجلاس سران بریکس و بریکس پلاس در تاریخ ۲۲ تا ۲۴ اکتبر مورخ اول تا سوم آبان ماه سال جاری در روسیه برگزار شود و با توجه به پیش جلسات برگزار شده اخیر در بلوک بریکس، بی شک موضوعات مالی و تجاری از مهم‌ترین موضوعات این نشست خواهد بود.
گفتنی است؛ دکتر مسعود پزشکیان – رئیس جمهوری ایران، روز سه شنبه برای شرکت و سخنرانی در شانزدهمین اجلاس سران بریکس و بریکس پلاس، عازم روسیه میشود.
آیا بریکس موفق میشود؟
در حالی که درست است که کشورهای بریکس در مجموع، سهم قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی جهانی یعنی ۲۷ درصد را بر اساس گزارش بانک جهانی تشکیل می‌دهند، اما قدرت اقتصادی به تنهایی موضوعی نیست که باعث تسلط دلار آمریکا شود و تحولات بازار هم بخش مهم دیگری برای پذیرش بین‌المللی یک ارز محسوب می شود.
بی شک، توسعه بازار موضوعی است که دستیابی به آن سال‌ها طول می‌کشد و احتمالا بزرگ‌ترین مانع برای هر ارز جدیدی برای تهدید برتری دلار آمریکا است. به عنوان پیشینه، دلار آمریکا از زمانی که سیستم برتون وودز در پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۴ تاسیس شد، در سیستم مالی جهانی ماندگار شده است. این یک سیستم پرداخت بین‌المللی جمعی بود که به طور رسمی دلار ایالات متحده را به ارز ذخیره جهانی تبدیل کرد و ارزش ارزهای بیشتر کشورهای جهان به دلار تعیین شد.
حتی پس از فروپاشی سیستم برتون وودز در دهه ۱۹۷۰، قیمت کالاها در سطح جهانی با دلار آمریکا قیمت گذاری و معامله میشود و بسیاری از کشورها هنوز هم واحد پول خود را به دلار متصل می‌کنند یا حتی آن را به عنوان واحد پولی خود در نظر گرفته‌اند. بر اساس داده‌های بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی، در نگاهی به معاملات ارز خارجی در سطح جهان در سال ۲۰۲۲، دلار در بیش از ۸۸ درصد از کل معاملات جهانی استفاده شده است.
همانطور که در ابتدای این گزارش اشاره شد، بر اساس داده‌های صندوق بین‌المللی پول، حدود ۶۰ درصد از ذخایر بانک مرکزی جهانی به دلار آمریکا و پس از آن ۲۰ درصد به یورو نگهداری میشود که این حداقل تا حدی به دلیل تغییر مقرراتی در نحوه طبقه‌بندی طلا توسط بانک تسویه بین‌المللی است.
با اینکه کارشناسان غربی معتقداند که ارز جدید بریکس بر سرمایه گذاران ایالات متحده، تاثیر نمی‌گذارد. اما به دور از جانب داری، چنین ارزی، یک دردسر بالقوه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیک برای ایالات متحده و غرب است.
به نظر شاهدان غربی، اگر کشورهای بریکس برای تجارت بین خودشان از ارز بریکس استفاده کنند، احتمالا تاثیر عینی بر تقاضا برای دلار آمریکا نخواهد داشت، اما بریکس خود یک سوم اقتصاد جهانی و نیمی از جمعیت جهان را شامل میشود و بی شک در صورت تحقق واقعی، عملیاتی شدن و گسترش کاربردی استفاده از نهادهای مالی و پولی و سیستم‌های پرداخت میان اعضا، می‌تواند در افزایش دلار زدایی نقش مهم و اثرگذاری ایفا کند.
/ایسنا