نگاهی به وضعیت اکوسیستم بلاک‌چینی در ایران
با این حال به مرور زمان، بازار ارز‌‌‌های دیجیتال و به‌ویژه فناوری بلاکچین کاربرد‌‌‌ها و مزایای خود را نشان دادند و هم اکنون بسیاری از شرکت‌های بزرگ بین‌المللی و استارت‌آپی در این حوزه فعالیت دارند و طیف گسترده‌‌‌ای از خدمات را در اختیار موسسات و کاربران قرار می‌دهند.
در سال‌های اخیر و در نتیجه رشد ارزش بیت‌کوین و افزایش محبوبیت معاملات ارز‌‌‌های دیجیتال، استارت‌آپ‌‌‌های فعال در حوزه ارز‌‌‌های دیجیتال و بلاکچین نیز رشد قابل‌توجهی داشته‌‌‌اند. پلتفرم‌‌‌های معاملاتی، پلتفرم‌‌‌های توسعه، بستر‌‌‌های درآمدزایی، سرگرمی و تکنولوژی‌‌‌هایی مانند متاورس از جمله مواردی به شمار می‌‌‌روند که میلیون‌‌‌ها دلار سرمایه جذب کرده و امروزه به میلیون‌‌‌ها نفر در سراسر جهان و بر بستر بلاکچین خدمات می‌دهند.
اکوسیستم بلاکچین در ایران نیز طی چند سال اخیر شاهد پیشرفت‌‌‌های چشمگیری بوده است. ظهور استارت‌آپ‌‌‌های متعدد در حوزه ارز‌‌‌های دیجیتال، پلتفرم‌‌‌های مبادله، و خدمات مالی مبتنی بر بلاکچین نشان از رشد این فناوری در کشور دارد. با این حال، این پیشرفت‌‌‌ها در مقایسه با ظرفیت‌‌‌های بلاکچین و فرصت‌‌‌های دست‌‌‌نخورده‌‌‌ای که این فناوری ارائه می‌دهد ناکافی به نظر می‌‌‌رسند.
ورود بلاکچین به بازار ایران
در سال‌های ابتدایی فعالیت بیت‌کوین به عنوان اولین ارز دیجیتال بازار، کمتر کسی در ایران به این دارایی بلاک‌چینی علاقه‌‌‌ای نشان می‌‌‌داد. این رمزارز هنوز کاربرد مشخصی از خود نشان نداده بود و با توجه به عدم‌استقبال جهانی از آن، معاملات و استفاده از بیت‌کوین با چالش‌‌‌هایی همراه بود.
با این حال، در طول سالیان ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸، ارزش بیت‌کوین به ناگهان از یک‌هزار دلار به بیش از ۲۰هزار دلار رسید و فرصت‌‌‌های سرمایه‌گذاری و کسب درآمد از این رمزارز توجهات بسیاری را به خود جلب کرد. در نتیجه افزایش محبوبیت بیت‌کوین، استخراج BTC به یک روش سرمایه‌گذاری جدید تبدیل شد که محبوبیت ناگهانی راه‌‌‌اندازی مزرعه‌‌‌های استخراج بیت‌کوین و دیگر ارز‌‌‌های دیجیتال در کشور را به دنبال داشت.
در این بین برای پاسخ به نیاز کاربران، صرافی‌‌‌ها و پلتفرم‌‌‌های معاملاتی ایرانی نیز فعالیت خود را شروع کردند تا راهی برای خرید و فروش رمزارز‌‌‌ها با ریال فراهم کنند. همراه با رشد بازار، این صرافی‌‌‌ها نیز از محبوبیت بیشتری برخوردار شده و طی سالیان گذشته تعداد کاربران و حجم معاملات برترین صرافی‌‌‌های ایرانی رو به رشد بوده است.
با راه‌‌‌اندازی این صرافی‌‌‌ها، عموم کاربران و حتی افرادی که اطلاعات زیادی درباره ارز‌‌‌های دیجیتال نداشتند نیز این توانایی را پیدا کردند تا به راحتی بیت‌کوین و دیگر رمزارز‌‌‌های بازار را معامله کنند؛ شرایطی که به رشد استفاده از ارز‌‌‌های دیجیتال در داخل کشور منجر شد و حتی توجه قانون‌گذاران را به خود جلب کرد.
بنابراین جای تعجب ندارد که این صرافی‌‌‌ها هم‌اکنون نقش مهمی در گسترش استفاده از فناوری بلاکچین دارند و به عنوان دروازه‌‌‌ای برای ورود به بازار ارز‌‌‌های دیجیتال و فناوری بلاکچین عمل می‌کنند. امروزه علاوه بر خدمات معاملاتی، برخی صرافی‌‌‌های برتر کشور خدماتی مانند کیف پول غیرحضانتی و همچنین سپرده‌‌‌گذاری به شکل استیکینگ را نیز ارائه می‌دهند.
لندینگ و دریافت وام با ارز‌‌‌های دیجیتال نیز مورد توجه صرافی‌‌‌های ایرانی قرار گرفته است و هم‌اکنون پلتفرم‌‌‌های مختلفی در ازای سپرده ارز‌‌‌های دیجیتال، وام و سرمایه در اختیار کاربران خود قرار می‌دهند. وام با ارز دیجیتال و بر بستر بلاکچین نیازی به بررسی اعتبار بانکی، چک و ضمانت ندارد که جذابیت استفاده از آن را افزایش داده است.
در این بین برخی صرافی‌‌‌های غیرمتمرکز ایرانی نیز فعالیت خود را آغاز کردند که به نظر می‌رسد چندان با استقبال و حمایت جامعه سرمایه‌گذاران داخلی همراه نشده است. سیستم‌های پرداختی نیز از جمله دیگر موارد و استفاده ارز‌‌‌های دیجیتال و بستر بلاک‌چینی به شمار می‌‌‌روند که در ایران محبوبیت پیدا کرده‌‌‌اند و هم اکنون برخی فروشگاه‌‌‌ها به کمک این سیستم‌های پرداختی، از پرداخت با ارز دیجیتال برای ارائه خدمات و محصولات پشتیبانی می‌کنند.
ارز‌‌‌های دیجیتال همچنین راهکاری برای پرداخت‌‌‌های برون‌مرزی به شمار می‌‌‌روند و شبکه‌‌‌های بلاک‌چینی برای انجام تراکنش‌‌‌ها، انتقال پول و پرداخت هزینه‌‌‌ها بدون نیاز به نگرانی پیرامون تحریم‌‌‌ها برای بسیاری از کسب‌و‌کار‌‌‌ها و کاربران ایرانی کاربرد پیدا کرده‌‌‌اند.
فرصت‌‌‌های بی‌‌‌استفاده در سایه تمرکز بر صرافی‌‌‌ها
هم‌اکنون اکثر خدمات مرتبط با بلاکچین و ارز‌‌‌های دیجیتال در ایران در اختیار و کنترل صرافی‌‌‌ها قرار دارند و با وجود برخی تلاش‌‌‌ها از سوی استارت‌آپ‌‌‌ها برای ارائه خدمات مختلفی در زمینه‌‌‌هایی مانند مسیریابی و حل ترافیک شهری، اینترنت اشیا و دیگر موارد، این تلاش‌‌‌ها با استقبال قابل‌توجهی مواجه نشده و بسیاری از این پروژه‌‌‌ها شکست خورده‌‌‌اند.
حتی در اوج محبوبیت بازی‌‌‌های بلاک‌چینی، متاورس، توکن‌‌‌های غیرمثلی و حتی بازی‌‌‌های تلگرامی، بازار ایران و سرمایه‌گذاران بزرگ علاقه‌‌‌ای به ورود به این قسمت‌‌‌ها از خود نشان ندادند. این شرایط به کاهش نوآوری در بازار بلاکچین ایران منجر شده است و بسیاری از خدمات محبوب جهانی در این حوزه، نمونه ایرانی ندارند. دلیل اصلی این وضعیت را می‌توان در چند عامل کلیدی دانست.
برخلاف خدمات مالی سنتی که تحت نظارت و کنترل دولت‌‌‌ها هستند و باید از تحریم‌‌‌ها پیروی کنند، خدمات بلاک‌چینی و ابزار‌‌‌های مرتبط با ارز‌‌‌های دیجیتال معمولا ماهیتی غیرمتمرکز دارند و بنابراین به راحتی در دسترس کاربران ایرانی قرار دارند. در این شرایط، اکثر سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند به جای اعتماد به یک کسب‌و‌کار تازه راه‌‌‌اندازی‌شده ایرانی، از پلتفرم‌‌‌های خارجی استفاده کنند.
علاوه بر آن، نبود زیرساخت‌‌‌های قانونی و حمایتی نیز تاثیرگذار بوده است. نبود قوانین شفاف و حمایتی برای فعالیت‌‌‌های مبتنی بر بلاکچین در ایران، یکی از موانع بزرگ پیشرفت در این حوزه است. سرمایه‌گذاران و کارآفرینان به دلیل ریسک‌‌‌های قانونی و احتمال تغییر ناگهانی قوانین، تمایل زیادی به ورود به حوزه‌‌‌های نوآورانه مانند بازی‌‌‌های بلاک‌چینی یا متاورس نشان نمی‌‌‌دهند.
همچنین بسیاری از سرمایه‌گذاران بزرگ ایرانی به دلیل عدم‌آگاهی کافی از مزایای بلندمدت فناوری بلاکچین، رویکردی محافظه‌‌‌کارانه دارند. آنها ترجیح می‌دهند سرمایه خود را در بخش‌‌‌هایی با بازدهی سریع‌‌‌تر و ریسک کمتر مانند صرافی‌‌‌ها یا استخراج ارز‌‌‌های دیجیتال سرمایه‌گذاری کنند و کمتر به حوزه‌‌‌های خلاقانه و نوظهوری مانند خدمات دیگر بلاک‌چینی یا NFTها ورود کنند. عدم‌دانش کافی همچنین کار با پلتفرم‌‌‌های غیرمتمرکز را دشوار می‌کند و باعث شده است تا صرافی‌‌‌های ایرانی همچنان میزبان اصلی فعالیت اکثر سرمایه‌گذاران ایرانی برای ثبت معاملات و بهره بردن از برخی خدمات دیگر مانند سپرده‌‌‌گذاری و وام با ارز‌‌‌های دیجیتال باشند.
سطح آگاهی عمومی درباره فناوری بلاکچین و کاربرد‌‌‌های متنوع آن در ایران نیز چالش‌برانگیز است. بسیاری از مردم و حتی تصمیم‌گیرندگان اقتصادی، بلاکچین را صرفا به عنوان ابزاری برای ارز‌‌‌های دیجیتال می‌‌‌شناسند و از کاربرد‌‌‌های دیگر آن مانند اینترنت اشیا و زنجیره تامین بی‌‌‌خبرند.
فرهنگ عمومی و رفتار کاربران ایرانی نیز در این زمینه نقش دارد. برخلاف بازار‌‌‌های جهانی که نوآوری‌‌‌های بلاک‌چینی به سرعت محبوب شدند، کاربران ایرانی هنوز به طور گسترده به این نوع فناوری‌‌‌ها اعتماد نکرده‌‌‌اند. مشکلات اقتصادی نیز یکی دیگر از دلایلی است که مردم را از سرمایه‌گذاری در پروژه‌‌‌های نوآورانه بازمی‌‌‌دارد و باعث شده است تا شرکت‌های بزرگ و سازمان‌ها از سرمایه‌گذاری در پروژه‌‌‌هایی که ریسک زیادی دارند خودداری کنند.
یکی دیگر از دلایل این وضعیت، تمرکز بیش از حد اکوسیستم بلاکچین در ایران بر جنبه‌‌‌های مالی و سودآوری کوتاه‌‌‌مدت است. بسیاری از پروژه‌‌‌ها صرفا به دنبال ایجاد پلتفرم‌‌‌هایی برای خرید و فروش ارز‌‌‌های دیجیتال هستند و به استفاده از بلاکچین در حوزه‌‌‌های غیرمالی، مانند حل مشکلات شهری یا ایجاد محصولات سرگرمی‌محور کمتر توجه می‌شود.
در حالی که این شرایط به خودی خود بد نیست و مشکلی ایجاد نمی‌‌‌کند، اما به عنوان مانعی برای پیشرفت و گسترش استفاده از فناوری بلاکچین در کشور عمل می‌کند. در حالی که هم‌اکنون بسیاری از کشور‌‌‌های جهان از جمله کشور‌‌‌های حاشیه خلیج فارس توجه ویژه‌‌‌ای به فناوری بلاکچین و کاربرد‌‌‌های آن دارند، در ایران حتی قانون‌گذاری‌‌‌های مشخصی نیز وجود ندارد. علاوه بر نبود حمایت، اقدامات دولتی در این بازار نیز به کندی پیش می‌رود و حتی با وجود گذشت سال‌ها و بار‌‌‌ها اعلام آمادگی برای عرضه عمومی، از رمزارز ایرانی نیز خبری نیست.
این شرایط نه‌تنها باعث می‌شود که فرصت‌‌‌های طلایی برای جذب سرمایه خارجی و بهره‌‌‌برداری از مزایای بی‌‌‌مرز فناوری بلاکچین از دست برود، بلکه ایران را از رقابت در عرصه‌‌‌های بین‌المللی نیز عقب نگه می‌دارد. در دنیای امروز، کشور‌‌‌هایی که بتوانند زودتر به پذیرش و توسعه فناوری‌‌‌های نوین مانند بلاکچین دست یابند، می‌توانند در آینده اقتصادی و فناوری حرف بیشتری برای گفتن داشته باشند.
برای تغییر این وضعیت، تلاش و تغییر رویکرد دولت ضروری خواهد بود. ایجاد قوانین شفاف و حمایتی، نه‌تنها ریسک فعالیت در این حوزه را کاهش می‌دهد، بلکه پیام مثبتی به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی ارسال می‌کند که ایران آماده پذیرش و توسعه پروژه‌‌‌های نوآورانه است. از سوی دیگر، تشویق استارت‌آپ‌‌‌ها به ورود به حوزه‌‌‌هایی غیر از خدمات مالی، مانند بازی‌‌‌های بلاک‌چینی، متاورس و اینترنت اشیا، می‌تواند اکوسیستم فناوری کشور را متنوع‌‌‌تر کند و ارزش افزوده بیشتری به همراه داشته باشد.
آموزش عمومی و افزایش آگاهی نیز گام کلیدی دیگری است. وقتی کاربران و تصمیم‌گیران اقتصادی درک بهتری از کاربرد‌‌‌ها و پتانسیل‌‌‌های بلاکچین داشته باشند، اعتماد و علاقه بیشتری به سرمایه‌گذاری در این حوزه خواهند داشت. دانشگاه‌‌‌ها، رسانه‌‌‌ها و نهاد‌‌‌های مرتبط می‌توانند نقش مهمی در آموزش نسل جدید و معرفی فرصت‌‌‌های بلاکچین ایفا کنند.
اگرچه این مسیر آسان نیست، اما هنوز دیر نشده است و با برنامه‌‌‌ریزی دقیق و تعهد، ایران می‌تواند از تمامی ظرفیت‌‌‌های این فناوری بهره‌‌‌برداری کند و به جایگاه شایسته خود در عرصه بین‌المللی وب ۳.۰ دست یابد.
/ دنیای اقتصاد