پیشگامی سپ در فراگیری مالی با دسترسی‌پذیری درگاه پرداخت برای نابینایان
دسترسی‌پذیری دیجیتال به خدمات بانکی برای نابینایان و کم‌بینایان، دیگر نه یک سرویس افزوده بلکه یک ضرورت بنیادین در طراحی سیستم‌های پرداخت است. از این منظر، اقدامات شرکت پرداخت الکترونیک سامان (سپ) در ارائه نسخه‌ای بومی‌شده از درگاه پرداخت اینترنتی برای نابینایان، نمونه‌ای قابل استناد در صنعت پرداخت کشور محسوب می‌شود که در این گزارش به آن خواهیم پرداخت.
استانداردهایی نظیر WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) به‌عنوان مرجع فنی در طراحی رابط‌های کاربری، الزامات مشخصی را در حوزه‌هایی مانند سازگاری با صفحه‌خوان، استفاده از کپچای صوتی، برچسب‌گذاری معنادار و قابلیت پیمایش با صفحه‌کلید ارائه می‌دهند. در این چارچوب، تجربه کاربری افراد دارای معلولیت نیز به اندازه سایر کاربران، مهم تلقی می‌شود.
نگاهی به جهان: استانداردها و تجربیات موفق در دسترسی‌پذیری مالی
در سطح جهانی، شرکت‌هایی مانند Apple، Google، Stripe و بانک‌هایی چون Barclays یا Wells Fargo، با پیروی از استانداردهایی چون WCAG (راهنمای دسترسی‌پذیری محتوای وب)، خدمات خود را برای نابینایان و کم‌بینایان مناسب‌سازی کرده‌اند. استفاده از screen readerها، کنتراست مناسب، طراحی بدون نیاز به ماوس و حتی ارائه روش‌های پرداخت صوتی، از جمله روش‌های متداول برای افزایش دسترسی است.
در سال‌های اخیر، موضوع دسترسی‌پذیری ارائه خدمات دیجیتال، به یکی از محورهای کلیدی عدالت اجتماعی در سطح بین‌المللی تبدیل شده است. در حوزه بانکداری و پرداخت، کشورهایی همچون آمریکا، انگلستان و استرالیا با تصویب قوانین الزام‌آور، مؤسسات مالی را مکلف کرده‌اند که در طراحی و اجرای خدمات خود، الزامات دسترسی برای افراد دارای معلولیت، به‌ویژه نابینایان را رعایت کنند.
برخی بانک‌ها از گزینه‌های پیشرفته‌تر مانند پرداخت‌های بریل، ورودی‌های صوتی، یا سازگاری کامل با دستیارهای صوتی بهره می‌برند. همچنین تست قابلیت استفاده با حضور کاربران دارای معلولیت، جزو الزامات طراحی محصول در بسیاری از این سازمان‌هاست.
ایران و خلاهای موجود در خدمات دسترس‌پذیر بانکی و پرداخت
در ایران، علی‌رغم رشد خدمات بانکداری دیجیتال و پرداخت الکترونیک، توجه به نیازهای کاربران دارای معلولیت به‌ویژه در زمینه نابینایان، هنوز در مراحل ابتدایی است. بسیاری از وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های بانکی و پرداخت فاقد طراحی مناسب برای افراد معلول هستند. کپچاهای تصویری بدون جایگزین صوتی، فرم‌هایی که برچسب‌گذاری نشده‌اند و عدم اعلام پیام‌های خطا به صورت شنیداری، از موانع اساسی در این مسیر محسوب می‌شوند. در نبود سیاست‌گذاری مشخص و الزامات سخت‌گیرانه از سوی نهادهای تنظیم‌گر مانند بانک مرکزی، تنها تعداد معدودی از PSPها و بانک‌ها به‌صورت داوطلبانه به سمت طراحی دسترس‌پذیر رفته‌اند.
رویکرد چندوجهی در ارائه خدمات پرداختی قابل‌دسترس برای افراد دارای معلولیت
ارائه خدمات پرداخت قابل‌دسترس برای افراد دارای معلولیت نیازمند اتخاذ رویکردی چندجانبه است که به صورت همزمان به جنبه‌های مختلف دسترسی‌پذیری توجه کند. این رویکرد جامع شامل تنوع در روش‌های پرداخت، طراحی رابط‌های کاربری فراگیر، آزمایش کاربری و تضمین دسترس‌پذیری فیزیکی و دیجیتال می‌شود.
در این چارچوب، ارائه روش‌های متنوع پرداخت فراتر از صفحه‌نمایش لمسی اهمیت فراوانی دارد؛ از جمله صفحه‌کلیدهای لمسی (tactile)، گزینه‌های بریل، راهنمای صوتی و روش‌های پرداخت موبایلی مانند NFC که پاسخگوی نیازهای متنوع کاربران است.
مشارکت فعال کاربران دارای معلولیت در تست و ارزیابی محصولات، تضمین می‌کند که سامانه‌های پرداخت برای تمامی اقشار جامعه کاربردی و قابل‌استفاده باشند. در کنار این موارد، فراهم‌کردن دسترس‌پذیری فیزیکی شامل وجود رمپ، آسانسور و سرویس‌های بهداشتی مناسب در شعب بانکی و محل‌های پرداخت حضوری از دیگر الزامات مهم است. همچنین وب‌سایت‌ها و برنامه‌ها باید طوری طراحی شوند که به طور یکپارچه با صفحه‌خوان‌ها کار کنند و به کاربران کم‌بینا اجازه دسترسی و پیمایش در پلتفرم را بدهند.
سپ در مسیر عدالت دیجیتال
شرکت پرداخت الکترونیک سامان (سپ) با هدف توسعه عدالت دیجیتال و تحقق مسئولیت اجتماعی خود، نسخه‌ای از درگاه پرداخت اینترنتی (IPG) را طراحی و پیاده‌سازی کرده که به‌طور کامل با نیازهای کاربران نابینا و کم‌بینا سازگار است. این اقدام سپ، در راستای ارتقاء استانداردهای دسترسی‌پذیری دیجیتال در صنعت پرداخت کشور، گام مهمی در ارتقای دسترسی مالی محسوب می‌شود و هم‌اکنون در انتظار تأیید نهایی از سوی رگولاتور برای رونمایی رسمی قرار دارد.
طراحی یک راهکار بومی در شرکت پرداخت الکترونیک سامان
در قالب این پروژه، تیم‌های طراحی تجربه کاربری و توسعه فنی شرکت، با همکاری متخصصان حوزه دسترسی‌پذیری و نمایندگان جامعه نابینایان، نسخه‌ای جدید از درگاه پرداخت اینترنتی را طراحی کردند که برای استفاده کاربران نابینا مناسب‌سازی شده است.
این نسخه از درگاه پرداخت سپ، قابلیت‌هایی نظیر:
- برچسب‌گذاری استاندارد تمام فیلدهای فرم پرداخت
- کپچای صوتی برای احراز هویت انسانی
- سازگاری کامل با نرم‌افزارهای صفحه‌خوان مانند NVDA و JAWS
- طراحی پیام‌های خطا با فرمت قابل درک برای کاربران نابینا
- و امکان پیمایش بدون ماوس را فراهم می‌کند.
در جریان این پروژه، همکاری‌های مؤثری نیز با سایر نهادهای فعال در اکوسیستم دیجیتال صورت گرفت. از جمله، مجموعه «دیوار» با انتقال تجربیات خود در زمینه تعامل کاربران نابینا با فرم‌های آنلاین، نقشی کلیدی در بهینه‌سازی تجربه کاربری ایفا کرد. این تعامل سازنده باعث شد راهکار سپ از سطح صرفا فنی فراتر رفته و به محصولی مبتنی بر نیازهای واقعی کاربران تبدیل شود.
مرضیه غفرانی، رئیس بازاریابی درگاه‌های اینترنتی شرکت پرداخت الکترونیک سامان کیش (سپ) در این باره گفت: «این پروژه تنها یک تغییر فنی نیست، بلکه گامی در راستای ایجاد عدالت دیجیتال و پاسخ به مسئولیت اجتماعی شرکت‌هاست. هدف ما این بود که کاربران نابینا بتوانند با استقلال کامل، خرید اینترنتی و پرداخت الکترونیکی انجام دهند.»
انتظار برای مجوز نهایی
درگاه پرداخت دسترس‌پذیر سپ هم‌اکنون به‌صورت کامل آماده بهره‌برداری است و تمامی مراحل توسعه، تست و ارزیابی‌های کیفی آن با موفقیت به پایان رسیده است. این محصول در حال حاضر در انتظار دریافت مجوز رسمی از سوی رگولاتورهای بانکی کشور برای ورود به چرخه عملیاتی است.
آینده خدمات مالی در مسیر دسترسی‌پذیری برای همه
دسترسی‌پذیری، نباید به عنوان یک ویژگی اضافی یا امتیاز ویژه تلقی شود، بلکه باید در زمره حقوق اساسی کاربران دارای معلولیت قرار گیرد. هر سامانه‌ای که در آینده توسعه می‌یابد – از اپلیکیشن موبایل گرفته تا سامانه پرداخت قبوض – باید از ابتدا با در نظر گرفتن نیازهای کاربران دارای معلولیت طراحی شود. تنها در این صورت است که خدمات بانکی و پرداخت می‌توانند واقعا در خدمت همه افراد جامعه باشند.
تحقق عدالت دیجیتال با خدمات برابر
تجربه شرکت سپ در توسعه درگاه پرداخت قابل استفاده برای نابینایان، گامی مؤثر در جهت تحقق عدالت دیجیتال در کشور است. امکان پرداخت برای این گروه از کاربران، نشان‌دهنده بلوغ فناوری و رشد مسئولیت‌پذیری در صنعت پرداخت است. امید می‌رود با تداوم این روند و حمایت سیاست‌گذاران، دسترسی‌پذیری به‌زودی به یک استاندارد فراگیر در تمام خدمات مالی کشور تبدیل شود.