نقش پرداخت هوشمند در توسعه اقتصاد/ از شمول مالی تا یکپارچه‌سازی
سهیل مهروزی، پژوهشگر حوزه بانکداری هوشمند با ارسال یادداشتی به «عصربانک» نوشت: استفاده از پلتفرم‌های پرداخت به عنوان بستری نرم‌افزاری، امکان بهره‌گیری از این فناوری‌ها را در حوزه پرداخت هوشمند فراهم می‌سازد. ادغام و هم‌افزایی فناوری‌های نوین با پلتفرم‌های پرداخت موجب قابلیت‌های بیشتر در شیوه‌های پرداخت و تحول در سیستم‌های اقتصادی هوشمند می‌شود.
برای مثال، ادغام پلتفرم پرداخت و کیف پول الکترونیکی با اینترنت اشیا باعث خودکارسازی و خودفرمانی فرآیند پرداخت می‌شود که نقش کلیدی را در پرداخت هوشمند دارد. برخی از فناوری‌ها و دستگاه‌های اینترنت اشیا که درحوزه پرداخت هوشمند اهمیت ویژه‌ای دارند شامل دستگاه‌های پوشیدنی با قابلیت پرداخت، کارت‌های پرداخت بدون تماس، حسگرها و دستگاه‌های هوشمند خانگی و فروشگاهی، گوشی‌های هوشمند، دستگاه‌های پرداخت در حمل و نقل و دستگاه‌های پایانه فروش هستند که قادر به ارسال و دریافت داده‌ها می‌باشند و با اتصال و تعامل با پلتفرم‌های پرداخت امکان انجام پرداختهای هوشمند و پردازش تراکنش‌های مالی را بصورت کارآمد و سریع فراهم می‌کنند.
کارت‌های پرداخت بدون تماس و دستگاه‌های پوشیدنی با استفاده از فناوری NFC یا QR Code به پلتفرم‌های پرداخت متصل می‌شوند. دستگاه‌های پوشیدنی هوشمند مانند ساعت‌ها یا دستبندهای هوشمند می‌توانند به کیف پول الکترونیکی متصل شوند و به کاربران اجازه دهند تا بدون نیاز به گوشی همراه یا کارت فیزیکی، پرداختهای کوچک را به سادگی انجام دهند. این دستگاه‌ها برای تراکنش‌های سریع و بدون تماس بسیار کارآمد هستند.
لوازم خانگی هوشمند می‌توانند به خدمات پرداخت متصل شوند و به‌صورت خودکار در زمان اتمام کالاها، سفارش دهند. به‌عنوان مثال، یخچال‌های هوشمند، می‌توانند به طور خودکار موجودی اقلام را بررسی کرده و در صورت کمبود مواد غذایی و نیاز به شارژ، آنها را به صورت خودکار سفارش داده و هزینه آن را از کیف پول الکترونیکی کاربر برداشت کنند. در فروشگاه‌های هوشمند، کاربران می‌توانند با وارد شدن به فروشگاه و انتخاب محصولات، به صورت خودکار از طریق کیف پول دیجیتال خود، پرداخت را انجام دهند و بدون نیاز به صف و صندوق، فروشگاه را ترک کنند. این امر موجب صرفه‌جویی در زمان مشتریان و فروشندگان می‌شود.
نقش پرداخت هوشمند در اقتصاد هوشمند
اقتصاد هوشمند یک مدل اقتصادی تحول‌آفرین است که بر پایه فناوری‌های پیشرفته و داده‌های کلان شکل گرفته است. این مدل اقتصادی با تحلیل داده‌ها و به کارگیری فناوری‌های نوین، زمینه‌ساز افزایش بهره‌وری، کارایی، نوآوری، شفافیت، کاهش هزینه‌ها، بهبود سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و همچنین اتخاذ تصمیم‌های بهینه خواهد بود.
شهرهای هوشمند، کشاورزی هوشمند، صنعت هوشمند، خدمات مالی هوشمند، حمل و نقل هوشمند، تجارت الکترونیک، سلامت دیجیتال از جمله بخش‌های اقتصاد هوشمند به شمار می‌روند.
ساختار پلتفرمی اکوسیستم چندجانبه پرداخت هوشمند با خودکارسازی فرآیندهای پرداخت و یکپارچه‌سازی اجزای مختلف اقتصاد هوشمند با سیستم مالی، موجب تسهیل، تسریع و بهینه‌سازی تراکنش‌های مالی، کاهش هزینه ها و ارتقا بهره‌وری می‌شود. همچنین امکان انتقال سریع‌تر منابع مالی، شتاب‌دهنده‌ای برای فعالیت‌های اقتصادی و تجاری در سطح کلان نیز خواهد بود.
پرداخت هوشمند از طریق پلتفرم‌ها، دسترسی گسترده‌تری به خدمات مالی فراهم می‌سازد. این موضوع برای افرادی با فاصله جغرافیایی دور از شعب بانکی یا دچار کم برخورداری مالی، اهمیت ویژه‌ای دارد. از سوی دیگر هزینه‌های مرتبط با پرداختهای فیزیکی و خدمات بانکی سنتی به طور چشمگیری کاهش می‌یابد. در نتیجه با سهولت در دسترسی، کاهش هزینه‌های تراکنش و بهره‌گیری از راهکارهای مالی نوآورانه، شمول مالی گسترش می‌یابد و افراد بیشتری فرصت مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی را پیدا می‌کنند.
شاخص‌های ارزیابی رشد پرداختهای هوشمند
در سال های اخیر، پرداختهای هوشمند رشد چشمگیری داشته‌اند. توسعه فناوری‌های مرتبط و افزایش تمایل استفاده‌کنندگان به روش‌های پرداخت نوین باعث شده‌است که گسترش و پذیرش این نوع پرداخت ها در بخش‌های مختلف اقتصادی رو به افزایش باشد. شاخص‌های ارزیابی رشد پرداختهای هوشمند به تحلیل و اندازه‌گیری پیشرفت این نوع پرداخت ها می‌پردازد . هر چه این شاخص ها مثبت‌تر باشد، موفقیت و توسعه پرداخت هوشمند بیشتر خواهد بود. در نتیجه این امر به تسریع فعالیت های اقتصادی ، تخصیص بهینه منابع و افزایش مشارکت در اقتصاد منجر می‌شود که در نهایت موجب تقویت و توسعه اقتصاد هوشمند خواهد شد.
یکی از شاخص های مهم در این زمینه ،” سهم کیف پول های دیجیتال در پرداختهای تجارت الکترونیک “است . در سال ۲۰۲۳، تقریبا۵۰ درصد از تراکنش‌های پرداخت تجارت الکترونیک در سطح جهانی از طریق کیف پول‌های دیجیتال انجام شده است. پیش‌بینی می‌شود که این میزان تا سال ۲۰۲۷ به ۶۱ درصد افزایش یابد. در این بین، منطقه آسیا – اقیانوسیه با سهم ۷۰ درصد جایگاه قابل‌توجهی بیش از سایر نقاط جهان را دارا است. در آمریکای لاتین و منطقه خاورمیانه و آفریقا (MEA) حدود ۲۰ درصد ، امریکای شمالی حدود 35 درصد و اروپا 45 درصد سهم را به خود اختصاص دادند [1].
شاخص بعدی می‌تواند ” تعداد دستگاه‌های متصل به اینترنت اشیا (IoT) ” باشد که به عنوان زیرساختی فناورانه برای تسهیل و بهبود فرآیند پرداختهای هوشمند عمل می‌کنند. طبق پیش‌بینی‌ها تا سال ۲۰۳۳، چین با بیش از ۱۲ میلیارد دستگاه بیشترین تعداد دستگاه‌های متصل به اینترنت اشیا را خواهد داشت. اروپا و آمریکای شمالی نیز به ترتیب با۸.۵ میلیارد و ۸ میلیارد دستگاه در رتبه‌های بعدی قرار خواهند گرفت . همچنین، خاورمیانه و شمال آفریقا با ۱.۲ میلیارد دستگاه از دیگر مناطق پیش‌بینی‌شده هستند[2].
شاخص “پرداخت بدون تماس (Contactless Payment)” به‌عنوان بخشی از پرداختهای هوشمند شناخته می‌شوند. در این روش بدون نیاز به تماس فیزیکی از طریق شناسایی با امواج رادیویی (RFID) و ارتباطات میدان نزدیک (NFC)عمل می‌کند. پیشرفت زیرساخت‌های دیجیتال و گسترش کیف پول‌های دیجیتال نقش مهمی در افزایش پرداختهای بدون تماس ایفا کرده است.
پرداختهای بدون تماس را می‌توان به سه دسته اصلی کارت‌های بدون تماس، کیف پول‌های موبایلی و دستگاه‌های پوشیدنی تقسیم کرد. روند پرداختهای بدون تماس از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ نشان‌دهنده رشد قابل‌توجهی در کشورهای مختلف است. بریتانیا در این زمینه پیشتاز است، به‌طوری که تعداد تراکنش‌های بدون تماس از ۶.۶ میلیارد در سال ۲۰۱۸ به ۱۸.۳ میلیارد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است.
این رشد نشان‌دهنده پذیرش گسترده کارت‌های بدون تماس و کیف پول‌های موبایلی در این کشور است. استرالیا نیز با افزایش تدریجی تعداد تراکنش‌های بدون تماس از ۲.۵ میلیارد در سال ۲۰۱۸ به ۵.۵ میلیارد در سال ۲۰۲۳ روندی پایدار را نشان می‌دهد که بیانگر زیرساخت قوی این کشور در حمایت از پرداختهای دیجیتال است.
رشد پرداختهای بدون تماس کانادا و ایالات متحده حتی چشمگیرتر بوده است. در ایالات متحده، تعداد تراکنش‌های بدون تماس از ۲.۹ میلیارد در سال ۲۰۱۸ به ۱۶ میلیارد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. این رشد به دلیل استقبال گسترده مصرف‌کنندگان آمریکایی از پرداختهای “لمس کن و برو” بوده است، به‌ویژه در دوران همه‌گیری که گزینه‌های پرداخت بدون تماس برای حفظ ایمنی ضروری شدند.
آلمان که به‌طور سنتی به پول نقد متکی بوده است، رشد کندتری اما قابل توجهی را تجربه کرده است. تعداد تراکنش‌های بدون تماس در این کشور از ۰.۵ میلیارد در سال ۲۰۱۸ به ۶ میلیارد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است که نشان‌دهنده تغییر تدریجی نگرش‌های فرهنگی نسبت به پرداختهای دیجیتال است.
نکته جالب اینجاست که چین با وجود رشد پرداختهای بدون تماس، همچنان پرداختهای مبتنی بر QR Code موبایلی را ترجیح می‌دهد. این موضوع توضیح می‌دهد که چرا افزایش پرداختهای بدون تماس در چین نسبت به سایر کشورها کندتر بوده است. به‌طور کلی، روند جهانی به سمت راحتی بیشتر، سرعت بالاتر و امنیت بیشتر در پرداخت‌ها در حال حرکت است، و دستگاه‌های موبایل نقش کلیدی در این تحول دارند [3] .
شاخص “اندازه بازار پرداختهای هوشمند” (Smart Payments Market Size) یکی از معیارهای مهم در تحلیل رشد پرداختهای هوشمند است. این شاخص به ارزش مالی و اندازه اقتصادی این بازار اشاره دارد. با پیشرفت فناوری‌های دیجیتال، افزایش پذیرش پرداختهای موبایلی و تغییر رفتار مصرف‌کنندگان، این بازار به رشد قابل توجهی ادامه خواهد داد. ترکیب فناوری‌های نوین ، همراه با حمایت‌های دولتی، فرصت‌های جدیدی را برای صنعت پرداختهای هوشمند فراهم خواهد کرد.
برآورد می‌شود که اندازه بازار پرداختهای هوشمند تا سال ۲۰۳۲ از ۴۶۲.۲ میلیارد دلار فراتر رود، در حالی که این رقم در سال۲۰۲۲ معادل ۱۰۷.۸میلیارد دلار بوده است. پرداختهای موبایلی در سال۲۰۲۲ با سهم ۵۸.۵ درصد از کل بازار، جایگاه برتر را داشتند. این رشد ناشی از افزایش استفاده از گوشی‌های هوشمند و بهبود زیرساخت‌های شبکه بوده است.
بخش خرده‌فروشی در سال۲۰۲۲ با سهم ۳۳ درصد از بازار، جایگاه مهمی داشت. این رشد به دلیل افزایش تراکنش‌های آنلاین و پذیرش گسترده راهکارهای پرداخت دیجیتال بوده است. منطقه آسیا-اقیانوسیه، به ویژه چین و هند، با سهم ۳۷درصد از بازار در سال ۲۰۲۲، رشد چشمگیری داشته است. این رشد به دلیل توسعه سریع اقتصادی و پیشرفت‌های فناوری در این کشورها بوده است. ادغام فناوری های نوین از جمله روندهای مهمی هستند که در حال شکل دادن به آینده پرداختهای هوشمند می‌باشند[4].
پرداختهای هوشمند نه تنها به‌عنوان ابزاری نوین برای انجام تراکنش‌های مالی و بهبود کارایی اقتصادی می باشند، بلکه تأثیرات عمیقی بر ساختار اقتصادی دارند و الگوهای سنتی تولید و توزیع را دگرگون می کنند.
نبود زیرساخت مناسب و محدودیت‌های فنی، عدم قوانین و مقررات مناسب ، هزینه‌های اولیه و مقاومت در برابر تغییرات از جمله چالش‌های پیشرو در توسعه و گسترش پرداختهای هوشمند هستند. این چالش‌ها می‌توانند روند پذیرش و استفاده از این فناوری در بسیاری از مناطق و کشورها را کند کنند. برای عبور از این موانع، نیاز به همکاری میان دولت‌ها، نهادهای مالی و بخش خصوصی برای ایجاد زیرساخت‌های مناسب، تنظیم مقررات و آگاهی‌بخشی به کاربران است. کشورهای پیشرو در این حوزه با توسعه زیرساخت‌های دیجیتال و سیاست‌های حمایتی، توانسته‌اند پذیرش این فناوری را افزایش دهند.
[1].Digital wallet share in e-commerce and POS in 2023 with a 2027 forecast, by region Published by Raynor de Best, May 22, 2024
[2].Number of IoT connected devices 2020-2033, by region Published by Lionel Sujay Vailshery, Sep 10, 2024
[3] . A Study on Contactless Payments by Country , September 16, 2024, https://www.clearlypayments.com/blog/a-study-on-contactless-payments-by-country/
[4] . Smart Payments Market ) Nov. 2023( ، https://market.us/report/smart-payments-market/