در نهمین کافه تیف بررسی شد: نوسازی زیرساخت دیجیتال ایران؛ بومی‌سازی یا واردات؟
دبیری این نشست را هاشم حبیبی مشاور و عضو کمیته فناوری اطلاعات بانک مسکن و عضو هیئت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان تجهیزات فناوری اطلاعات ایران بر عهده داشت.
این نشست با هدف بررسی چالش‌ها و فرصت‌های نوسازی زیرساخت دیجیتال کشور، تبیین ضرورت بومی‌سازی تجهیزات کلیدی و یافتن تعادل میان تولید داخلی و واردات با حمایت هلدینگ فناوری اطلاعات بانک شهر برگزار شد.
در این برنامه، متخصصان و مدیران باسابقه حوزه فناوری اطلاعات دیدگاه‌های خود را درباره ظرفیت‌ها و موانع بومی‌سازی، نقش بخش خصوصی در توسعه فناوری، چالش‌های واردات در شرایط تحریم و آینده صنعت دیجیتال ایران مطرح کردند. جمع‌بندی کلی نشست نشان داد که مسیر نوسازی زیرساخت دیجیتال کشور، نیازمند سیاست‌گذاری هوشمندانه، اعتمادسازی نسبت به توان داخلی و هم‌افزایی میان تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان است.
تجربه بومی‌سازی و اعتمادسازی به توان داخلی
دکتر محمدرضا پاکروان با اشاره به بیش از دو دهه فعالیت در زمینه طراحی و تولید تجهیزات مخابراتی، از تجربه شکل‌گیری جریان بومی‌سازی واقعی در کشور سخن گفت.
وی یادآور شد: «آغاز این مسیر در زمانی بود که هنوز تولید تجهیزات نوری در ایران مفهومی ناشناخته بود، اما گروهی از متخصصان دانشگاهی تصمیم گرفتند دانش طراحی و تولید را در داخل کشور پایه‌گذاری کنند. هدف اصلی در آن سال‌ها توسعه زیرساختهایی بود که بتواند کشور را از وابستگی مطلق به فناوری خارجی رها کند».
پاکروان توضیح داد که نتیجه این تلاش‌ها، تولید مجموعه‌ای از محصولات در حوزه مخابرات نوری و شبکه بود که اکنون در بخش‌هایی از شبکه‌های کشور به‌کار گرفته شده‌اند. مسیر بومی‌سازی تنها محدود به تولید سخت‌افزار نیست، بلکه نیازمند طراحی نرم‌افزارهای مدیریتی، توسعه الگوریتم‌های کنترلی و مستندسازی کامل دانش فنی است.او تأکید کرد: «در پروژه‌های ما تمام طراحی‌ها از ابتدا تا انتها در داخل انجام می‌شود؛ هیچ بخشی از محصول کپی یا مونتاژ صرف نیست».
به باور پاکروان، رمز موفقیت در بومی‌سازی پایدار، تمرکز بر کیفیت و نیاز واقعی بازار است. اعتمادسازی به توان داخلی شعار نیست؛ باید با تجربه، استمرار و ارائه محصولات قابل اتکا به‌دست آید. ما از ابتدا تصمیم گرفتیم محصولاتمان را با سطح کیفیتی ارائه کنیم که بتوانند در شرایط رقابتی در کنار برندهای خارجی قرار گیرند، نه صرفاً به اتکای حمایت دولتی.
پاکروان با نگاهی واقع‌بینانه به جایگاه تولیدکنندگان داخلی گفت: ما ادعا نمی‌کنیم که بهترین محصول جهان را می‌سازیم، اما تلاش کرده‌ایم در حد توان فنی کشور، محصولی باکیفیت و قابل رقابت ارائه دهیم اما به واقع اگر نگاه سیاست‌گذاران یا مشتریان به تولید داخل صرفاً از سر اجبار باشد، توسعه واقعی اتفاق نمی‌افتد. باید در هر پروژه، سطح انتظارات متناسب با نیاز واقعی تعریف شود و بخشی از بازار برای تولید داخلی محفوظ بماند تا فرصت یادگیری و رشد فراهم شود.
وی در پایان تأکید کرد که بومی‌سازی فرآیندی تدریجی است و نیازمند همکاری دانشگاه، صنعت و حاکمیت است، اگر صداقت در تولید، حمایت هوشمندانه دولت و اعتماد بازار در کنار هم قرار گیرد، مسیر استقلال فناوری در کشور قابل تحقق خواهد بود.
ذهنیت منفی نسبت به تولید داخل و ضرورت حمایت واقعی
محمدهادی شالباف با نگاهی تحلیلی به موانع فرهنگی و ساختاری تولید در کشور، یکی از مهم‌ترین چالش‌ها را ذهنیت منفی نسبت به تولید داخلی دانست.
او گفت در بسیاری از جلسات کاری، وقتی از محصول ایرانی صحبت می‌شود، اولین پرسش این است که آیا واقعاً چنین محصولی در داخل ساخته شده است؟ این پرسش، خود نشانه بحران اعتماد است. این بی‌اعتمادی ریشه در تجربه‌های منفی گذشته دارد؛ دوره‌هایی که برخی تولیدات داخلی کیفیت لازم را نداشتند و باعث ایجاد نگاه کلی منفی نسبت به همه تولیدکنندگان شدند.
وی افزود که تولیدکنندگان ایرانی اغلب با بالاترین سطح برندهای جهانی مقایسه می‌شوند، در حالی که هیچ کشوری در مراحل اولیه توسعه صنعتی چنین مقایسه‌ای را تجربه نکرده است، حتی ژاپن، چین و کره جنوبی نیز زمانی محصولات کم‌کیفیتی داشتند، اما با استمرار، سرمایه‌گذاری و یادگیری تدریجی به سطح کنونی رسیدند. ما هم باید فرصت رشد تدریجی داشته باشیم.
شالباف ضمن اشاره به چالش‌های سیاستی، بر ضرورت حمایت مؤثر و واقعی از تولید داخل تأکید کرد و گفت: در قوانین موجود تصریح شده که در مناقصات دولتی نباید نام برند خارجی ذکر شود، اما در عمل تقریباً تمام مناقصات با نام برندهای خارجی برگزار می‌شود. این یعنی حتی قوانین حمایتی هم به درستی اجرا نمی‌شوند. حمایت از تولید داخلی نباید در حد شعار باقی بماند و باید با تخصیص سهم واقعی بازار به تولیدکننده بومی همراه شود.
او ادامه داد: کیفیت مسیر دارد نه نقطه پایان، اگر تولیدکننده داخلی فرصت حضور در بازار را نداشته باشد، عملاً امکان یادگیری و بهبود کیفیت از بین می‌رود. دولت باید به جای مداخلات دستوری، با ابزارهای اقتصادی مانند تسهیلات هدفمند، تعرفه منطقی و اولویت‌دهی در مناقصات، شرایط رشد پایدار را فراهم کند.
در جمع‌بندی، شالباف تأکید کرد که تولید تجهیزات زیرساختی کشور نه‌تنها مسئله‌ای اقتصادی، بلکه موضوعی مرتبط با امنیت ملی است و زیرساخت‌های حیاتی کشور نباید کاملاً به واردات متکی باشند؛ چرا که این وابستگی در شرایط بحرانی، تهدیدی برای تداوم خدمات و امنیت داده محسوب می‌شود.
ضرورت تقسیم کار ملی در زنجیره فناوری
حسین اسلامی با تمرکز بر چالش تقابل میان تولیدکنندگان و واردکنندگان، رویکردی میانه و تعادلی را پیشنهاد کرد.
او گفت: هرگونه دامن زدن به تضاد میان این دو گروه، در نهایت به ضرر توسعه فناوری کشور است. ما باید به تقسیم کار ملی در زنجیره فناوری برسیم. در شرایط فعلی تحریم و محدودیت‌های ارزی، واردات نیز با دشواری‌های فراوان همراه است و تصور فعالیت آسان واردکنندگان نادرست است.
او افزود: خرید تجهیزات زیرساختی در سطح بین‌المللی برای شرکت‌های ایرانی عملاً امکان‌پذیر نیست. گاهی حتی در نمایشگاه‌ها اجازه ورود به غرفه‌ها را نمی‌دهند. از سوی دیگر، تأمین مالی و تخصیص ارز نیز با تأخیرهای طولانی مواجه است. بنابراین هم واردکننده و هم تولیدکننده در یک میدان سخت فعالیت می‌کنند.
اسلامی با اشاره به واقعیت جهانی زنجیره تأمین فناوری گفت: حتی غول‌های فناوری مانند اپل یا سامسونگ نیز همه اجزای محصولاتشان را خودشان تولید نمی‌کنند. در جهان امروز، تقسیم‌کار جهانی اصل حاکم است. در ایران نیز باید به تقسیم‌کار داخلی برسیم تا هر بخش از صنعت در جای درست خود قرار گیرد.
او در ادامه بیان کرد که حمایت از تولید داخلی ضروری است اما روش آن باید علمی و کارآمد باشد. به گفته وی، سیاست‌های محدودکننده و دستوری معمولاً نتیجه معکوس دارند و باعث کاهش کیفیت یا تأخیر در تأمین نیاز بازار می‌شوند. او پیشنهاد داد که سیاست‌گذاران، تولیدکنندگان و واردکنندگان در قالب نهادهای مشترک، برای تدوین برنامه‌های بلندمدت همکاری کنند.
اسلامی تأکید کرد که بازار فناوری متنوع است و نمی‌توان برای همه بخش‌ها نسخه واحدی پیچید. بر این اساس در برخی حوزه‌ها می‌توان به‌سرعت به تولید داخلی قابل رقابت رسید، اما در برخی دیگر باید واردات هدفمند را حفظ کرد. تصمیم درست، تصمیمی داده‌محور و واقع‌بینانه است.
نگاه امنیت‌محور و ضرورت سیاست‌گذاری پایدار در تولید
رضا صبایی با نگاهی راهبردی به موضوع تولید تجهیزات زیرساختی، تأکید کرد که حوزه زیرساخت دیجیتال فراتر از منطق صرفاً اقتصادی است و مستقیماً با امنیت ملی گره خورده است.
او گفت: همان‌طور که هیچ کشوری امنیت غذایی یا دارویی خود را به بازار آزاد واگذار نمی‌کند، امنیت داده و ارتباطات نیز باید در چارچوب سیاست‌های حاکمیتی مدیریت شود.
صبایی توضیح داد که حتی در شرایط آزادسازی نسبی واردات، تولید داخلی همچنان می‌تواند نقش‌آفرین باشد، مشروط بر اینکه حمایت‌ها هدفمند و پایدار باشند. به گفته او تولیدکننده واقعی از رقابت نمی‌ترسد، بلکه از بی‌ثباتی می‌ترسد. برخی شرکت‌ها با واردات و مونتاژ، خود را تولیدکننده معرفی کرده‌اند و این موضوع باعث خدشه‌دار شدن اعتماد عمومی نسبت به تولید داخل شده است.
وی با اشاره به اقدام‌های نظارتی اخیر در وزارت ارتباطات و نهادهای مرتبط گفت که فرآیند شفاف اعتبارسنجی تولیدکنندگان می‌تواند این مرز را مشخص کند.
صبایی با بیان اینکه بازار فناوری باید رقابتی اما منصفانه باشد، پیشنهاد کرد که در پروژه‌های بزرگ زیرساختی، مدل «افزایش تدریجی بومی‌سازی» اجرا شود. در این مدل، سهم بومی‌سازی در هر فاز افزایش می‌یابد و به تدریج توان داخلی تقویت می‌شود.
او در پایان تأکید کرد که آینده صنعت فناوری در ایران در گرو همکاری و تقسیم‌کار میان بازیگران مختلف است. به باور او، اگر برنامه‌ریزی ملی منسجم، حمایت مالی هدفمند و نظارت فنی دقیق وجود داشته باشد، ایران می‌تواند نه‌تنها در خودکفایی زیرساخت بلکه در صادرات فناوری نیز جایگاه قابل توجهی به‌دست آورد.
جمع‌بندی
نشست نهم کافه تیف نشان داد که موضوع بومی‌سازی در حوزه زیرساخت دیجیتال ایران، مسیری چندوجهی و نیازمند نگاهی واقع‌بینانه است. سخنرانان این نشست هر یک از زاویه‌ای به چالش‌های بومی‌سازی پرداختند؛ از ضرورت اعتمادسازی و ارتقای کیفیت گرفته تا لزوم حمایت هدفمند دولت، تقسیم‌کار ملی میان تولیدکننده و واردکننده و نگاه امنیت‌محور به زیرساخت‌های حیاتی کشور.
جمع‌بندی مباحث این بود که توسعه پایدار زیرساخت دیجیتال ایران، بدون سیاست‌گذاری بلندمدت، حمایت قانونی مؤثر و همکاری میان بخش خصوصی و نهادهای حاکمیتی ممکن نیست. در عین حال، تجربه‌های موفق تولید داخلی نشان داده‌اند که با برنامه‌ریزی مستمر و رویکرد واقع‌گرایانه، می‌توان مسیر استقلال فناورانه را هموار کرد.
برگزاری کافه تیف بار دیگر نشان داد که گفت‌وگو میان متخصصان و فعالان صنعت، کلید فهم درست از مسیر آینده فناوری در ایران است.