سهم ناچیز ایران از صنایع «های‌تک»
عصر بانک؛انقلاب تکنولوژی فصل جدیدی از اقتصاد کشورها است که توانسته مسیرهای جدید و هموارتری برای دستیابی به درجات بالای توسعه‌یافتگی را برای آن فراهم کند. در این میان، تکنولوژی فرصتی برای اقتصادهای نوظهوری بود تا به کمک آن، عقب‌افتادگی‌های دوران صنعتی را جبران کرده و در کنار اقتصادهای در حال توسعه یا پیشرفته خودنمایی کنند. البته رقابت بین آنها نیز با رونمایی فناوری‌های نوین، صنایع با فناوری بالا و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان شکل جدیدی‌تری به خود گرفته تا در این میدان کشوری موفق باشد که زودتر از رقبای خود به تکنولوژی و دانش پیشرفته‌تر دست می‌یابد. به این ترتیب، رقابت کشورها در دهه‌های اخیر در عرصه فناوری بود.
سهم کل فناوری از صادرات هند از چهار درصد در سال 1998 میلادی به 25 درصد در 2012 میلادی رسید. صنعت فناوری آمریکا نقش اساسی در گردش چرخ اقتصاد آن دارد. به‌طوری که 1/ 7 درصد از کل تولید ناخالص این کشور در سال 2015 به این بخش تعلق دارد. درآمد کلی بخش‌های متکی بر فناوری در آلمان در سال 2013 میلادی به 800 میلیارد یورو رسید. درآمد شرکت‌های تولیدکننده بخش فناوری پیشرفته چین در سال 2013 میلادی 11604.89 میلیارد یوآن بوده است. کره جنوبی در 2014 میلادی 29/ 4درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به تحقیق و توسعه اختصاص داده است. بودجه تحقیق و توسعه سنگاپور 10 میلیارد دلار است که 1/ 2 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد.
رقابت کشورها در عرصه تکنولوژی و اقتصاد دانش بنیان در حالی است که به گفته رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی، اقتصاد دانش‌بنیان تنها نیم‌درصد اقتصاد کشور را پوشش می‌دهد. در حال حاضر هشت فناوری اساسی است که آینده اقتصاد جهانی را متحول خواهد کرد که از جمله آن می‌توان به خودروهای خودران اشاره کرد. تا 10 سال آینده خودروهای خودران در اقتصاد اثر خواهد گذاشت، این در حالی است که خودروهای خودران سه تا چهار نسل بعد از خودروهایی است که در ایران تولید می‌شود. اگر ایران به سمت این نوع فناوری‌ها حرکت نکند، 10 سال بعد باید فناوری را که سایر کشورها در حال حاضر از آن استفاده می‌کنند، وارد کشور کند و این به معنای خروج ارز از کشور است.
ایران باید سهمی از بازار جهانی داشته باشد تا بتواند در دنیا فعالیت کند، در غیر این صورت مجبور می‌شود واردکننده فناوری‌ها با 10 برابر قیمت تمام شده باشد که در این صورت ایران بازار مصرف برای آنها خواهد شد. علاوه بر آن، بی‌توجهی به مرزهای دانش، استقلال اقتصادی کشور را زیر سوال خواهد برد. با این حال؛ فضا برای رشد فعالیت‌های دانش‌بنیان در حال حاضر زیاد پویا نیست، برای تبدیل ایده به فناوری مسیر طولانی وجود دارد که تحمل آن از سوی سرمایه‌گذاران غیرممکن است؛ در حالی که منابع صندوق نوآوری و شکوفایی تا سال 1402 به پایان می‌رسد و برای ادامه فعالیت‌های خود منتظر برگشت سرمایه است.
صنایع «های‌تک» در ایران
آمار بانک جهانی نشان می‌دهد 5/ 18 درصد صادرات کالاهای صنعتی در سال 2015، از محصولات صنایع «های‌تک» بوده است. همچنین در روند پیش‌بینی شده در سازمان اقتصاد جهانی، در سال 2030 حدود 90 درصد رشد اقتصادی مبتنی بر تکنولوژی خواهد بود و 85 درصد مربوط به صنایع‌های تک است. پیشروی اقتصاد دنیا به سوی بهره‌مندی از «های‌تک» در حالی است که دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام داشت سهم صادرات محصولات صنایع «های‌تک» از کل صادرات صنعتی کشور در سال‌های اخیر بسیار اندک و در برخی سال‌ها، کمتر از یک درصد و روند این سهم نیز از سال 1384 تاکنون کاملا نزولی بوده به گونه‌ای که از حدود 5/ 1درصد به حدود 73/ 0درصد در سال 1392 و به حدود 56/ 0درصد در هفت ماه اول سال 1393 کاهش پیدا کرده است.
همچنین ارزش صادرات صنایع «های‌تک» در سال 1390 به بالاترین مقدار خود رسید که حدود 217.4میلیون دلار بود و در سال‌های 1391 و 1392 به ترتیب به رقم 177 و 7/ 184میلیون دلار کاهش پیدا کرد. طی 14سال اخیر همزمان با رشد صادرات صنعتی کشور، صادرات صنایع های تک به اندازه آن رشد پیدا نکرد، هر سال از سهم صنایع «های‌تک» در صنعت کاسته و تمرکز بر یک نوع محصول خاص مانند تولید دارو افزایش پیدا کرد؛ بنابراین به رغم تاکید برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه و رویکرد مبتنی بر افزایش نقش صنایع با فناوری‌های پیشرفته، نه تنها صنایع «های‌تک» در اولویت و جهت‌گیری‌های دولت طی این سال‌ها نبود، بلکه کاملا برعکس عمل شد و جایگاه صنایع «های‌تک» در سال 1384 نیز از دست رفت.
میزان صادرات محصولات با فناوری بالا یکی از شاخص‌های مهم میزان تحقق اقتصاد دانش‌بنیان است و به‌عنوان یکی از زیرشاخص‌های «شاخص جهانی نوآوری» و «شاخص دستیابی به فناوری» مطرح است.در سیاست‌ها، اسناد و قوانین کشورمان نیز بر تولید و صادرات محصولات با فناوری بالا تاکید شده است. با وجود تکلیف اسناد بالادستی درخصوص صادرات محصولات با فناوری بالا، آمار رسمی در این خصوص وجود ندارد و نهادها و سازمان‌های مختلف، آمارهای متفاوتی منتشر می‌کنند. با این حال، آمارهای قدیمی منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت و مرکز پژوهش‌های مجلس روند نزولی را برای این شاخص(صادرات محصولات «های تک») رقم زده است.
خوش‌بینی مسوولان
دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس در حالی این گزارش را از صنایع «های‌تک» ارائه داده است که رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس انتظار دارد درصد تولید محصولات با فناوری متوسط به بالا باید در سال جاری به 39 درصد و تا چهار سال دیگر به 50 درصد و سهم فناوری متوسط به بالا در تولید ناخالص داخلی از 5/ 1 به پنج درصد برسد. همچنین باید طبق برنامه‌ریزی‌ها سهم صادرات محصولات فناوری بالا نسبت به کل صادرات از رتبه 6 به 3 ارتقا یابد. اما آنچه آمار نشان می‌دهد حاکی از آن است که صادرات صنایع «های‌تک» کشور اصلا وضعیت مناسبی ندارد و با ادامه همین روند کنونی، چشم‌انداز خوبی برای این صنایع نمی‌توان متصور بود. به ویژه وقتی که صنایع «های‌تک» کشور از دو مشکل اساسی؛ پایین بودن حجم صادرات و روند نزولی سهم آن از یک طرف و فقدان تنوع و تمرکز (بیش از 80 درصد ارزش آن روی یک نوع محصول خاص مانند تولید دارو)، از طرف دیگر، در معرض تهدید جدی قرار دارد.
/دنیای اقتصاد