جدول/ وضعیت چک‌های برگشتی در ایران و دیگر کشورها
عصر بانک؛بانک مرکزی آمارهای چک برگشتی را پس از یکسال منتشر کرد. این نخستین گزارش از آمار چک‌های مبادله شده و برگشتی پس از شروع به کار سامانه چکاوک است. این آمارها نشان می‌دهد نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله شده در مقطع 10 ماهه دی‌ماه 1393 لغایت مهرماه 1394 از نظر تعداد 9/ 2 درصد و مبلغ 6/ 2 درصد است.
ترافیک آمارها در پایان سال
در روزهای پایانی سال جاری نهاد‌های آمار به‌صورت فشرده اقدام به انتشار آمارهای مهم اقتصادی می‌کنند. در هفته جاری آمارهای «پولی و بانکی»، «تراز پرداخت‌ها» و «مالی و بودجه» و «تسهیلات و سپرده» از سوی بانک مرکزی و آمار رشد اقتصادی و ضریب جینی از سوی مرکز آمار منتشر شده است. یکی دیگر از آمارهای مهمی که بانک مرکزی به تازگی منتشر کرده، «آمار چک‌های مبادله شده و برگشتی» است. بانک مرکزی در سال جاری آمار چک‌ها را منتشر نکرده بود، این در حالی است که قبل از آن (آذر 93) آمار چک‌ها در قالب گزارش شاخص‌های ماهانه منتشر می‌شد. حال بانک مرکزی درصدد است که این گزارش‌ها را به شکل فصلی و سالانه منتشر کند. با عملیاتی شدن سامانه چکاوک، امکان رصد لحظه‌ای آمار چک‌های برگشتی برای نهاد نظارتی مهیا شده است که این امکان قبل از این مهیا نبود، همچنین سیاستگذار می‌تواند با رصد این آمار، سیاست‌های پولی و اقتصادی خود را متناسب با آن تنظیم کند. بانک مرکزی در استفاده از چکاوک دو هدف را دنبال می‌کند. هدف اول تسهیل و تسریع در مبادلات مبتنی‌بر چک است. چکاوک، با الکترونیکی شدن گردش چک بین بانک‌های کشور، فاصله جغرافیایی میان استان‌های کشور را از میان برداشته و کارسازی چک‌های بین‌بانکی را در سراسر کشور ظرف مدت یکسان انجام می‌دهد. هدف دوم، نظارت پذیر شدن مبادلات چک و پایش دقیق آنها به‌صورت الکترونیکی است تا اطمینان عمومی نسبت به استفاده از این ابزار ارتقا یابد. به‌دلیل تمام الکترونیکی شدن مبادلات چک و حذف گردش لاشه چک بین واحدهای بانک‌های مختلف، زمینه برخی از سوء‌استفاده‌ها از این ابزار از میان رفته و با اعمال کنترل دقیق بر حجم تعهدات بین بانک‌ها از طریق نمایشگرهای پایش مبادلات، اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی و خلق پول بدون پشتوانه که در نهایت به افزایش بی‌رویه نقدینگی و تورم منجر می‌شود تا حد زیادی کنترل و مدیریت خواهد شد.
آمار چک‌های برگشتی
به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، وضعیت چک‌های مبادله شده از نظر تعداد و مبلغ در مقطع ده ماهه دی‌ماه 1393 لغایت مهرماه 1394 به ترتیب 267 میلیون فقره و 5636 هزار میلیارد تومان با میانگین مبلغ 7/ 13 میلیون تومان است. از این تعداد، جمعا 8/ 7 میلیون فقره چک به مبلغ 94 هزار میلیارد تومان با میانگین مبلغ 12 میلیون تومان، چک برگشتی بوده است.
سهم چک‌های حقیقی و حقوقی
سهم چک‌های برگشتی اشخاص حقیقی به کل چک‌های مبادله شده از نظر تعداد 8/ 2درصد و از نظر مبلغ 2/ 2 درصد و سهم چک‌های برگشتی اشخاص حقوقی از نظر تعداد 1/ 0 درصد و از نظر مبلغ 4/ 0 درصد است. بر این اساس، چک‌های برگشتی از نظر تعداد و مبلغ، نسبت به کل چک‌های مبادله شده شبکه بانکی (به‌خصوص برای اشخاص حقوقی) سهم بسیار کوچکی دارد و این امر حاکی از آن است که عمده چک‌های شرکت‌ها، وصول شده است. طی 10 ماهه منتهی به مهرماه 1394 تعداد 5/ 2 میلیون فقره چک برگشتی از سوی صاحبان حساب رفع سوءاثر شده و بر این اساس 8/ 7 میلیون فقره چک برگشتی مذکور به 3/ 5 میلیون فقره کاهش یافته که این امر موجب کاهش نسبت مانده چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله شده از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب به 0/ 2 و 7/ 1 درصد شده است.
وضعیت چک‌های برگشتی در دیگر کشورها
بانک مرکزی در گزارش خود، وضعیت چک‌های برگشتی کشورهای ترکیه، امارات و تایلند طی سال‌های 2009 الی 10 ماهه منتهی به سال 2015 را بررسی کرده است. طی آمار اخذ شده از وب‌سایت بانک‌مرکزی این سه کشور که اطلاعات تمام چک‌ها را به‌صورت مرتب منتشر می‌کنند، نسبت تعداد چک‌های برگشتی به تعداد کل چک‌های مبادله شده در 10 ماهه منتهی به سال 2015 میلادی به ترتیب 3/ 3، 1/ 4 و 1/ 1 درصد بوده است. چنانچه مشاهده می‌شود تعداد چک‌های مبادله شده در ایران چند برابر کشورهای فوق بوده، با این وجود میزان سهم چک‌های برگشتی از کل چک‌های مبادله شده در ایران در مقایسه با کشورهای مورد بررسی، تفاوت چندانی ندارد.
تعداد تراکنش‌ها در بازه 9 ماهه
دیگر آمار بانک مرکزی مجموع کل تراکنش‌های شبکه بانکی از طریق خودپرداز، ساتنا و پایا، پایانه شعب و فروشگاهی، اینترنت بانک و تلفن‌بانک از دی‌ماه 1393 لغایت مهرماه 1394 است که از نظر تعداد 568 11 میلیون، تراکنش جمعا به مبلغ 49925هزار میلیارد تومان (میانگین هر تراکنش انجام پذیرفته 430 هزار تومان) انجام پذیرفته که این آمار نشان می‌دهد بانکداری الکترونیکی در سال‌های اخیر در کشور ما رشد مناسبی داشته است. همچنین از جمع کل نقل و انتقال وجوه از طریق چک، خودپرداز، ساتنا و پایا، پایانه شعب و فروشگاهی، اینترنت و تلفن، به‌رغم آنکه سهم چک از نظر تعدادی 3/ 2 درصد است، از نظر مبلغی سهم قابل‌توجه 3/ 42 درصد را به خود اختصاص داده که این امر حاکی از اهمیت و مقبولیت چک در جامعه است.
به گزارش بانک مرکزی اداره آمار اقتصادی تا پایان آذرماه سال 1393 اطلاعات اسناد مبادله و برگشت داده شده دریافتی از اتاق پایاپای اسناد بانکی را در قسمت شاخص‌های ماهانه اقتصادی پایگاه اطلاع‌رسانی بانک مرکزی منتشر می‌کرد که با راه‌اندازی سامانه چکاوک و توقف فعالیت اتاق پایاپای اسناد بانکی، این آمار منتشر نشد. لیکن برای بهره‌برداری از اطلاعات چک‌های برگشتی و با در نظر داشتن نقایص اطلاعات ارائه شده توسط اتاق پایاپای اسناد بانکی (این آمار مربوط به اطلاعات چک‌های مبادله شده در تهران بود و صرفا اطلاعات چک‌های واگذار شده از طریق اتاق پایاپای را شامل می‌شد)، اداره اطلاعات بانکی بانک مرکزی به جمع‌آوری و پالایش آمار تمام چک‌های مبادله شده (شامل چک‌های وصولی و برگشتی) در سطح کشور اقدام کرده، پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها، نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله شده از نظر تعداد و مبلغ را بررسی و منتشر کرده است. با توجه به ضرورت شفافیت و انتشار منظم آمار و اطلاعات، بانک مرکزی در نظر دارد آمار چک‌های برگشتی و سایر اطلاعات مرتبط با این موضوع را به‌صورت فصلی و سالانه منتشر کند.
