عملکرد ضعیف بانکها در خلق پول

عصر بانک؛به گزارش مهر، نقدینگی همواره از جمله عواملی بوده که اقتصاد ایران را تحت‌الشعاع خود قرار داده و به افزایش تورم هم دامن زده است؛ در این میان رشد افزایش نقدینگی و رسیدن آن به 1122 هزار میلیارد تومان طبق آخرین آمارهای بانک مرکزی، این نگرانی را به وجود آورده که ورود این نقدینگی به برخی بازارهای سوداگرانه از جمله ارز که این روزها تلاطم غیرمنتظره‌ای را تجربه می‌کند، زمینه‌ساز بازگشت تورم بالا و بر هم زدن تعادل اقتصاد ایران شود. 

تجزیه نرخ رشد ماهانه نقدینگی نشان می‌دهد در نیمه نخست سال 1395 نیز مشابه ماههای قبل، همچنان نرخ رشد نقدینگی عمدتاً ناشی از افزایش پایه پولی بوده است؛ به نحوی که در شهریور امسال، سهم پایه پولی در رشد نقدینگی معادل 72.7 واحد درصد بوده که نسبت به ماه قبل افزایش یافته است.

به عبارتی،  نقش بانک مرکزی در افزایش نقدینگی پررنگ‌تر شده است. همچنین سهم ضریب فزاینده در رشد نقدینگی شهریور 1395 معادل 27.3 واحد درصد بوده که نسبت به ماه قبل کاهش یافته است. به عبارتی،  توان نسبی خلق پول بانک‌ها با استفاده از سپرده‌پذیری و تامین اعتبار در این ماه کاهش یافته است.

پایه پولی در شهریور سال 1395 حدود 20 درصد نسبت به ماه مشابه سال قبل و حدود 8 درصد نسبت به اسفند 1394 رشد داشته است. در بین اجزای پایه پولی، اسکناس و مسکوک در دست اشخاص در شهریور 1395 با رشد 7.6 درصدی نسبت به ماه مشابه سال قبل همراه بوده؛ اما نسبت به اسفند 1394 حدود 11 درصد کاهش داشته است. در این میان، افزایش سپرده‌های قانونی بانک‌ها نزد بانک مرکزی یکی از عوامل مهم در رشد پایه پولی است که در شهریور 1395 نسبت به ماه مشابه سال قبل حدود 23 درصد افزایش یافته است.

به عبارت دیگر، رشد 3.2 درصدی پایه پولی شهریور 1395 نسبت به مردادماه نیز بیش از هر چیز ناشی از سپرده‌های قانونی بانکها نزد بانک مرکزی است که سهم 1.9 واحد درصدی در رشد را به عهده داشته است؛ در عین حال ذخایر اضافی یا همان احتیاطی بانک‌ها نزد بانک مرکزی که می‌تواند گویای عدم اطمینان بانک‌ها نسبت به ورود و خروج وجوه از بانک باشد، بر همین اساس است که در شهریور ماه 1395 نسبت به ماه مشابه سال 1394، حدود 28 درصد رشد را شاهد هستیم.

در این میان، طی شش ماهه نخست سال امسال، این ذخایر در فروردین و اردیبهشت،  بیشترین مقدار را داشته‌اند.  آنگونه که آمارها می‌گویند پایه پولی در پایان شهریورماه سال جاری 20 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل رشد کرده است که البته رشد 78 درصدی خالص بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی، عامل مسلط در رشد پایه پولی شهریور امسال نسبت به اسفندماه سال گذشته بوده است. در این میان نباید از یاد برد که کوچکتر از یک بودن ضریب فزاینده پولی؛ تائیدی بر عملکرد ضعیف بانک‌ها در خلق پول است؛ ضمن اینکه افزایش سهم پایه پولی در رشد نقدینگی شهریور 1395 و کاهش سهم ضریب فزاینده نقدینگی در رشد نقدینگی نسبت به مرداد ماه؛ به معنای پررنگ شدن نقش بانک مرکزی در رشد نقدینگی و کاهش توان بانک‌ها در خلق پول از طریق سپرده‌پذیری و تامین اعتبار است.

بر اساس پژوهش‌های اقتصادی، نظام پولی از اسفند سال 1393 تا پایان شهریور 1395 به صورت مستمر انبساط پولی ایجاد کرده است؛ به نحوی که رشد مثبت نقدینگی در تمامی ماهها را شاهد بودیم؛ از سوی دیگر، در نیمه نخست سال 1395، حجم نقدینگی به طور متوسط ماهانه 1.9 درصد رشد کرده؛ در حالیکه نقدینگی در نیمه نخست سال 1394 به طور متوسط ماهانه 2.04 درصد افزایش یافته؛ به طوری که کاهش سرعت افزایش ماهانه نقدینگی در نیمه نخست سال جاری در مقایسه با نیمه نخست سال گذشته به صراحت به چشم می‌خورد.

در این میان سهم سپرده‌های غیردیداری و شبه‌پول از نقدینگی در شهریور 1395 به ترتیب معادل 86.8 درصد و 13.2 درصد بوده که در مقایسه با شهریور 1394 تفاوت چندانی نکرده است. در عین حال، در نیمه نخست سال 1394، حجم پول به طور متوسط ماهانه حدود 0.7 درصد و در شش ماهه نخست سال 1395،  به طور متوسط ماهانه حدود 3 درصد افزایش یافته است.

بر این اساس، متوسط سرعت رشد ماهانه سپرده‌های غیردیداری در نیمه نخست سال 1395 نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته است؛ به نحوی که حجم سپرده‌های غیردیداری در نیمه نخست سال جاری، به طور متوسط ماهانه حدود 1.7 درصد رشد کرده؛ در حالی که در مدت مشابه سال قبل به طور متوسط رشد ماهانه‌ای حدود 3.2 درصد داشته است.

همچنین بر خلاف نیمه نخست سال 1394، در سال جاری حجم پول با شیب بیشتری نسبت به شبه‌پول در حال افزایش است؛ با توجه به مطالب فوق، تمایل افراد برای نگهداری وجوه با نقدشوندگی بالا نسبت به نیمه نخست سال 1394 افزایش یافته است که می‌تواند ناشی از تعدیل نرخ سود علی‌الحساب سپرده‌های بانکی در نیمه نخست سال جاری باشد.

شاخص سیالیت نقدینگی که همان نسبت پول به شبه‌پول است؛ چند سال متوالی به دلیل نرخ سود حقیقی بالای بانک‌ها رشد منفی را تجربه کرده بود، از فروردین 1395 شروع به افزایش کرد؛ آنگونه  که گزارش مرکز بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران نشان می‌دهد با توجه به رشد 29.2 درصدی پول در شهریور 1395 در مقایسه با شهریور 1394 که بالاتر از رشد 25.4 درصدی شبه‌پول در همین بازه زمانی بوده است، روند رشد مثبت شاخص سیالیت نقدینگی در شهریورماه امسال مجدد نزولی و معکوس شده است.

در این میان، ضریب فزاینده نقدینگی که در پنج ماه نخست سال 1395 همواره روند صعودی را دنبال کرده بود، در شهریور ماه حدود 1.1 درصد نسبت به مرداد 1395 کاهش یافت و به رقمی حدود 6.78 رسید. همچنین پایه پولی که به نوعی توان خلق پول بانک مرکزی را نشان می‌دهد و می‌تواند اثرات تورمی داشته باشد، در ماههای ابتدایی سال رشد ماهانه ملایمی را تجربه کرد و درخردادماه نسبت به اردیبهشت 0.2 درصد کاهش یافت، اما در شهریور ماه با رشد 3.2 درصدی همراه بوده است. چنین رشدی به جز در اسفند 1394 نسبت به بهمن این سال، طی هجده ماه اخیر بی‌سابقه بوده است.

همچنین رشد تقریباً 78 درصدی خالص بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی، عامل مسلط در رشد پایه پولی شهریور امسال نسبت به اسفند پارسال است که بر این اساس، سهم 9.3 واحد درصدی در رشد 8 درصدی پایه پولی را رقم زده است. در این میان، رشد تقریباً 13 درصدی بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در شهریور،  عامل اثرگذار دیگری در رشد پایه پولی است؛ به نحوی که سهم 7 واحد درصدی در رشد 8 درصدی پایه پولی نسبت به اسفند سال گذشته را رقم زده است.

در این میان کاهش تقریباً 4 درصدی خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی، مهمترین عامل بازدارنده رشد پایه پولی در پایان شهریور نسبت به اسفند است که سهم منفی 5 واحد درصدی در کاهش رشد پایه پولی داشته است. در این میان، بدهی دولت همچنان بخش عمده بدهی‌های بخش دولتی به بانک‌ها و موسسات اعتباری غیردولتی است؛ ضمن اینکه رشد 28 درصدی بدهی دولت به بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی در شهریور امسال نسبت به ماه مشابه سال قبل و 14.5 واحد درصدی افزایش بدهی دولت در رشد 15.4 درصدی بدهی بخش دولتی به بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی را نشان می‌دهد.

بر اساس این پژوهش، ضریب فزاینده نقدینگی که نسبت نقدینگی شامل حجم پول و شبه‌پول را به پایه پولی نشان می‌دهد، از فروردین تا مرداد 1395 روند افزایشی داشته و در شهریور با اندکی کاهش نسبت به مرداد همراه می‌شود؛ طی شش ماهه نخست سال جاری، ضریب فزاینده پولی که نسبت حجم پول به پایه پولی را نشان می‌دهد در مرداد بیشترین مقدار را به خود اختصاص داده و تا حدی به یک نزدیک شده، اما مجدد در شهریور کاهش یافته است؛ البته به نظر برخی کارشناسان کوچکتر بودن این نسبت از عدد یک می‌تواند گویای عملکرد ضعیف بانک‌ها در خلق پول باشد.