وضعیت وام بدون ضامن برای بیکاران و دارندگان چک برگشتی

طبق بررسی‌ها حدود ۷۰درصد متقاضیان وام از سیستم بانکی را افرادی تشکیل می‌دهند که نیاز ضروری به وام‌های خرد بین ۵۰ تا ۱۰۰میلیون تومان دارند. این افراد زمانی که به شعبه بانک برای تقاضای وام مراجعه می‌کنند با شرایط سفت و سخت تضامین، بوروکراسی پیچیده اداری بانک‌ها مواجه می‌شوند که درنهایت عطای آن را به لقایش می‌بخشند، اما اکنون قراراست پرداخت وام‌های خرد براساس ضامن و وثیقه انجام نشود.در مدل جدید، اعتبار سنجی افراد ملاک دریافت وام قرار می‌گیرد؛ طوری‌که وام‌گیرنده نباید چک برگشتی یا اقساط معوق داشته باشد؛ زیرا امتیاز منفی یا مثبت فرد در سامانه اعتبارسنجی مشخص‌کننده اعتبار وی برای دریافت وام یا عدم آن است.

رئیس‌جمهور در اقدامی قابل توجه و به نیت تسهیل دسترسی مردم به وام‌های خرد در دستوری به بانک‌ها به‌ویژه بانک‌های دولتی خواسته است، نسبت به پرداخت وام‌های خرد سخت‌گیری نکنند و به جای گرفتن وثیقه و ضامن از اعتبار آنها استفاده شود. این رویکرد هرچند رویکردی درست و مطلوبی به‌نظر می‌رسد، اما بازهم به نفع افراد شاغل و معتبر است؛ درحالی‌که بخش عمده کم‌درآمدها یا افرادی که شغل مشخص و معینی ندارند همچنین دارندگان امتیاز منفی از طریق اعتبارسنجی به راحتی نمی‌توانند از چنین امتیازی بهره‌مند شوند.

فرید ضیاءالملکی، کارشناس بانکی و کسی که سابقه عضویت چندین ساله در شرکت رتبه‌بندی اعتباری را دارد، گفت: اقدام رئیس‌جمهور در مجاب کردن بانک‌ها به پرداخت وام خرد تا ۱۰۰میلیون تومان بدون ضامن، رویکرد درست و بجایی است؛ زیرا خیلی از افراد اعتبار و جایگاه شغلی مناسبی دارند، اما به‌دلیل نداشتن تضامینی که بانک‌ها در پرداخت وام سخت‌گیری می‌کنند، نتوانسته‌اند به چنین وامی دست یابند. او با بیان اینکه پرداخت وام خرد بدون ضامن و از طریق اعتبارسنجی شخص، در سامانه تعریف‌شده (شرکت مشاوره رتبه بندی اعتباری ایران) غربالگری انجام می‌شود تا مشخص شود چه فردی می‌تواند از وام بدون ضامن برخوردار شود، گفت: به‌طور مثال فردی که دارای امتیاز منفی در سامانه اعتبارسنجی، به‌دلیل سهل‌انگاری در پرداخت به موقع اقساط بانکی یا دارای پیشنه چک برگشتی و…است نمی‌تواند از وام بدون ضامن برخوردار شود، بلکه سری افرادی می‌توانند از این امتیاز بهره‌مند شوند که چنانچه قبلا وامی از سیستم بانکی گرفته‌اند و سر موقع مقرر اقساط آن را بی کم و کاست پرداخت کرده همچنین هیچ سابقه چک برگشتی یا بدهی بانکی ندارند یا تاکنون وامی نگرفته‌اند (جوانان) به راحتی می‌توانند وام بدون ضامن خرد بگیرند.

نیمی از مردم نمی‌توانند وام بدون ضامن بگیرند

این کارشناس بانکی خاطرنشان کرد: البته با توجه به اینکه خیلی‌ها که قبلا وام گرفته و بنا به دلایلی نتوانسته سر وقت اقساط خود را بپردازند یا چک برگشتی دارند بیش از ۵۰درصد افراد را در جامعه تشکیل می‌دهند که نمی‌توانند وام بدون ضامن بگیرند. بنابراین این افراد همچنان باید از مدل قدیم و شرایط تضامینی بانک‌ها استفاده کنند. ضیاءالملکی اظهار کرد: معمولا در اعتبارسنجی برای پرداخت وام به متقاضی، میزان درآمد، موقعیت شغلی وام‌گیرنده، سابقه اعتبار شخص در چگونگی رفتار بانکی و… مورد سنجش قرار می‌گیرد و متناسب با آن امتیازی را در نظر گرفته می‌شود با این وجود اگر فردی به‌طور مثال امتیاز منفی زیادی داشته باشد، نمی‌تواند از سیستم بانکی به راحتی وام خرد بدون ضامن دریافت کند. البته این به آن معنا نیست که فردی شاید چند قسط وام را دیر پرداخت کرده باشد آن شخص دیگر از امتیار وام گرفتن محرم شود، بلکه یک نمره میانگینی مشخص در نظر گرفته می‌شود و مطابق آن اعتبارسنجی انجام می‌شود. این کارشناس بانکی افزود: چنین اقدامی برای اطمینان‌خاطر بانک‌ها از بازپرداخت به موقع اقساط وام‌گیرنده است که به شخص داده می‌شود و وقتی بانک ببیند وام‌گیرنده جایگاه شغلی معتبر و مناسب دارد و از طرفی مشکل بانکی ندارد به راحتی به او وام می‌دهد؛ چرا که در صورت احتمال بروز هرگونه مشکلی نظیر عدم بازپرداخت اقساط به موقع، بانک از حساب وی اقساط وام را کم می‌کند.

شاهین شایان آرانی، کارشناس مالی نیز درباره رویکرد جدید جایگزینی اعتبار وام گیرنده به جای ضامن و وثایق، در پرداخت وام خرد گفت: این اقدام شیوه خوبی در راستای حرکت بانک مرکزی به سمت استقلال و نحوه تصمیم‌گیری آن می‌تواند باشد؛ زیرا معدل اعتبار متقاضی وام تعیین‌کننده اعتبار وی برای دریافت وام می‌شود. اما به نظر می‌رسد تا زمانی که بانک مرکزی مستقل نشود همچنان پرداخت وام‌های کلان از سوی نفوذی‌ها بدون هیچ اعتبارسنجی خاصی انجام می‌شود. او اظهار کرد: بانک‌ها به راحتی می‌توانند در پرداخت وام و تسهیلات به افراد چه وام خرد و چه وام کلان بررسی و ارزشیابی لازم را در قالب اعتبار سنجی انجام دهند و مطابق با استاندارها عمل کنند؛ اما متاسفانه به‌دلیل وجود برخی نفوذی‌ها در سیستم بانکی، بانک نیز خیلی انگیزه چندانی برای این کار ندارد؛ چراکه هر چند در مسیر اعتبار سنجی در پرداخت وام گام بردارند، اما برخی نفوذی‌ها با ارتباطی که دارند وام‌های کلانی را از بانک می‌گیرند و بعضا نیز همان وام‌ها معوق می‌شود. بنابراین بانک‌ها نیز دیگر نسبت به رعایت اعتبارسنجی کم‌انگیزه می‌شوند. این کارشناس مالی اضافه کرد: اعتبارسنجی بحث ریشه‌ای دارد و در نظام بانکی غیراسلامی نیز مرسوم است. این موضوع فقط در پرداخت وام‌های خرد صدق نمی‌کند، بلکه در وام‌های کلان نیز انجام می‌شود؛ یعنی وام‌های کلان نیز مطابق با ارزشیابی شرکت‌ها و اعتبار وام گیرنده بدون تضامین و متناسب با اعتبار شرکت و شخص ارائه می‌شود. شایان آرانی اضافه کرد: پرداخت وام در بانکداری غیراسلامی نیز با انجام وثیقه انجام می‌شود؛ اما آن شدت را چون بانک‌های اسلامی ندارد در چنین شرایطی بانک‌ها برای اینکه از بازپرداخت اقساط خاطرجمع شوند شرایطی را می‌گذارند که در تمام دنیا مرسوم است؛ اما اینکه اکنون قرار است وام ۱۰۰میلیون تومانی بدون ضامن به افراد معتبر پرداخت شود، بستگی به سوابق وام‌گیرنده دارد که وی چه سوابقی دارد؟ بنابراین بانک هم متناسب با پیشینه وام‌گیرنده به وی در پرداخت وام‌های خرد بدون ضامن اعتماد می‌کند.