سهم کارمزد از درآمد بانک‌ها
بررسی صورت سود و زیان بانک‌های بورسی حاکی از آن است که در سال 1400، سود ناشی از دریافت کارمزد این بانک‌ها شاهد افزایش قابل‌توجهی بوده است. به طور کلی درآمد بانک‌ها از دو کانال مشاع و غیرمشاع به دست میآید و کارمزد خدمات بانکی جزو کانال غیرمشاع محسوب می‌شود. بررسیها نشان می‌دهد تغییر نرخ کارمزدها از اواخر پاییز سال 99 یکی از دلایل عمده این رشد قابل‌توجه به حساب میآید. با این حال افزایش سهم کارمزد از درآمدهای عملیاتی بانک شامل تمام بانک‌های حاضر در بورس نشده است و برخی از آنها با عدم تغییر یا کاهش این نسبت مواجه بوده‌‌‌اند. با وجود این افزایش، سهم کارمزد از درآمدهای عملیاتی در ایران، فاصله معناداری با میانگین جهانی دارد. طی سال 1400 مجموع درآمدهای 9 بانک بررسی شده حدود 15هزار میلیارد تومان بود که در این بین بانک تجارت بیشترین میزان درآمد را نسبت به دیگر بانک‌ها از طریق کارمزد داشته است.
کانال درآمد بانکی
بانک با وجود تمام تفاوت‌‌‌هایی که با کسب و کارهای متعارف دارد، در نهایت یک بنگاه هست و فعالیت آن با هدف کسب درآمد و سود صورت می‌گیرد. به طور کلی درآمدهایی که یک بانک می‌تواند کسب کند را می‌توان به دو دسته عمده درآمدهای مشاع و غیرمشاع تقسیم‌بندی کرد. به طور خلاصه درآمدهای مشاع بانک‌ها از مجموع سود تسهیلات اعطایی و سود و زیان حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها به دست میآید که اگر از این درآمد حاصل شده، سهم سود سپرده‌گذاران کسر شود، سهم بانک از درآمدهای مشاع حاصل می‌شود. از سوی دیگر درآمدهای غیرمشاع نیز مجموع درآمدهای حاصل از کارمزد، مبادلات ارزی و سایر فعالیت‌های مشاوره‌‌‌ای بانک‌هاست. بخش عمده درآمدهای غیرمشاع بانک‌ها را کارمزدهای آنها تشکیل می‌دهد. بررسیها نشان می‌دهد این مساله برای بانک‌های ایرانی نیز صادق است و یکی از کانال‌‌‌های مهم درآمدی آنها کارمزدی است که بابت تراکنش‌‌‌ها و خدمات انتقال وجوه خود دریافت می‌کنند.
صورتهای مالی بانک‌ها چه می‌‌‌گوید؟
صورتهای مالی بانک‌های حاضر در بازار بورس تهران جزئیات اطلاعات مالی بانک‌ها را در خود گنجانده است. یکی از بخش‌‌‌های مهم صورتهای مالی، صورت سود و زیان است. در این بخش اطلاعات مربوط به درآمد و مخارج فعالیت‌های مختلف اقتصادی و سود خالص هر یک از آنها گنجانده شده است. یکی از بخش‌هایی که در صورت سود و زیان به چشم می‌‌‌خورد مربوط به درآمدها و هزینه‌‌‌های مربوط به بخش کارمزد است که در انتها خالص سود بانک‌ها از بخش کارمزد در آن ذکر شده است. بر اساس آخرین صورتهای مالی 12 ماهه منتشر شده بر روی سایت کدال منتهی به 29/ 12/ 1400، بانک تجارت در سال گذشته حدود 3800میلیارد تومان سود از بخش کارمزد کسب کرده است. این عدد در مقایسه با درآمد سال 99 از رشدی 90درصدی حکایت دارد. پیش از این بانک تجارت در سال 99 بیش از دو‌هزار میلیارد تومان سود به دست آورده بود. لازم به ذکر است که بانک تجارت در میان بانک‌هایی که صورتهای مالی آنها به طور مستمر منتشر می‌شود بالاترین درآمد را در این بخش کسب کرده است.
در ادامه بررسی صورتهای مالی بانک‌ها، بانک صادرات با کسب حدود 2800میلیارد تومان سود از بخش کارمزدها، دومین جایگاه را در میان بانک‌های بورسی به دست آورده است. مقایسه این آمار با اعداد سال 99 نشان می‌دهد بانک صادرات در سال 1400 شاهد رشد 43درصدی سود خود از بخش کارمزدها بوده است. سال 99 سود این بانک از کارمزدها کمی بیشتر از 1950میلیارد تومان ثبت شد. صورت مالی بعدی مربوط به بانک ملت است. صورت سود و زیان این بانک نشان می‌دهد که در سال 1400 حدود 2700میلیارد تومان سود از بخش کارمزدها عاید این بانک شده است. این در حالی است که سال 99 این رقم تنها کمی بیشتر از 1270میلیارد تومان بوده است. مقایسه سود کسب شده از بخش کارمزدها در سال 99 و 1400 حاکی از رشدی 111درصدی است. بانک ملت در میان بانک‌های بورسی بالاترین درآمدهای عملیاتی را به خود اختصاص داده است.
چهارمین بانک بورسی از نظر کسب سود از بخش کارمزد بانک پاسارگاد است. این بانک که در سال 99 موفق شده بود از این بخش نزدیک به 1350میلیارد تومان سود شناسایی کند، در سال 1400 توانست این عدد را به حدود 2400میلیارد تومان برساند. این تغییرات از افزایش 77درصدی این بخش حکایت دارد. اقتصاد نوین جایگاه پنجم را در میان بالاترین سود کسب شده از بخش خدمات داراست. بر اساس آمارهای منتشر شده در صورتهای مالی 12 ماهه این بانک بر روی سایت کدال، در سال 1400 بیش از 1450میلیارد تومان سود از بخش کارمزدها نصیب بانک اقتصاد نوین شده است. این عدد در سال 99 کمی بالاتر از 850میلیارد تومان به ثبت رسیده بود. این رقم نشان‌دهنده افزایش 69درصدی سود بخش کارمزدهاست.
در میان بانک‌های بعدی بررسی شده هیچ یک موفق نشده‌اند تا در بخش کارمزد سودی بالای‌هزار میلیارد تومان کسب کنند. براین اساس بانک قرض‌الحسنه رسالت توانسته است در سال 1400 بیش از 700میلیارد تومان از بخش کارمزدها سود کسب کند. این عدد در مقایسه با سود 470میلیارد تومانی سال 99 حدود 54درصد افزایش یافته است. بررسی صورتهای مالی بانک سامان نشان می‌دهد در سال 1400 بانک سامان نزدیک به 420میلیارد تومان از بخش کارمزدها سود کسب کرده است. با توجه به سود 130میلیارد تومانی سال گذشته این بانک، سود کسب شده در سال 1400 بیش از 220درصد افزایش را تجربه کرده است. بانک سینا نیز موفق شده تا در سال 1400 بیش از 410میلیارد تومان از کارمزدهایش سود شناسایی کند.
این سود در سال 99 کمی بالاتر از 265میلیارد تومان بوده است. با مقایسه سود سال 99 و 1400 می‌توان دریافت بانک سینا در این بخش افزایش سودی معادل 55درصد را تجربه کرده است. در همین دوره مالی بانک خاورمیانه توانسته است تا شاهد افزایش 75درصدی سود خود از بخش کارمزدها باشد. جزئیات صورت سود و زیان بانک خاورمیانه نشان می‌دهد که این بانک در سال 1400 حدود 260میلیارد تومان و در سال 99 نزدیک به 150میلیارد تومان از کارمزدهایش سود شناسایی کرده است. بانک دی نیز توانسته است تا سود 68میلیارد تومانی خود در سال 99 را به 130میلیارد تومان در سال 1400 برساند. بر این اساس سود بانک دی از محل کارمزد 92درصد افزایش یافته است. در میان بانک‌های بررسی شده پست بانک ایران تنها موردی است که شاهد ثبت ضرر بوده است. بر این اساس پست بانک در سال 1400 حدود 51میلیارد تومان ضرر شناسایی کرده است که در مقایسه با ضرر حدودا 48میلیارد تومانی سال 99، 7درصد افزایش داشته است.
وزن کارمزد در درآمد بانک‌ها
گرچه اکثر بانک‌ها در سال 1400 شاهد افزایش قابل‌توجه سطح سود شناسایی شده بابت کارمزدهایشان بوده‌‌‌اند اما با توجه به شرایط تورمی کشور و روند رو به رشد نقدینگی، این سود باید در کنار سود عملیاتی آنها‌سنجیده شود. براین اساس در سال 1400 سهم کارمزدها از سود عملیاتی شناسایی شده بانک تجارت به بیش از 6/ 15درصد رسید. این در حالی است که در سال 99 این عدد 6/ 10درصد به ثبت رسیده بود. از مقایسه آمار درج شده در صورتهای مالی بانک صادرات می‌توان دریافت سهم کارمزدها از کل درآمدهای عملیاتی این بانک از 6/ 7درصد در سال 99 به 7/ 11درصد در سال 1400 رسیده است. آمارهای مربوط به بانک ملت نیز نشان می‌دهد سهم کارمزد از کل سود عملیاتی این بانک از 5/ 2درصد در سال 99 به 8/ 5درصد در سال 1400 رسیده است. آمارهای مربوط به بانک پاسارگاد نشان می‌دهد سهم کارمزدها از سود عملیاتی این بانک طی سال 1400، از 4/ 6درصد به 14درصد افزایش یافته است.
این تغییرات درباره بانک اقتصاد نوین کمی متفاوت است. بر اساس آمارها، این بانک در سال گذشته شاهد آن بوده که سهم کارمزدها از سود عملیاتی آن از 4/ 21درصد به 4/ 23درصد رسیده است. بانک سامان نیز در همین دوره شاهد افزایش قابل‌توجه سهم کارمزدها از سود عملیاتی اش بوده است. بر این اساس در سال 1400 این عدد از 2/ 4درصد به 10درصد افزایش یافته است. بررسی این متغیرها در صورتهای مالی بانک سینا نیز نشان می‌دهد سهم کارمزدها از سود عملیاتی این بانک در طول سال 1400 کاهش پیدا کرده و از 6/ 13درصد به 1/ 12درصد رسیده است. بررسی اجمالی صورتهای مالی بانک خاورمیانه، رسالت، دی و پست بانک نیز نشان می‌دهد که در طول سال 1400، سهم کارمزدها از سود عملیاتی این بانک‌ها نیز دستخوش تغییراتی شده است. براین اساس سهم کارمزدها از سود عملیاتی بانک خاورمیانه از 2/ 6درصد به 6/ 9درصد رسیده است اما همین نسبت برای بانک رسالت از 5/ 46درصد به 8/ 23درصد کاهش یافته است. همین نسبت برای بانک دی نیز از 5/ 1درصد به 2/ 4درصد رسیده است.
خبر افزایش کارمزدها در سال 99
در آذرماه سال 99، با بخشنامه جدید بانک مرکزی، کارمزدهای شبکه بانکی دستخوش تغییر قابل‌توجهی شد و افزایش یافت. آبان ماه سال 1399 بود که معاون فناوری‌‌‌های نوین بانک مرکزی در مصاحبه‌‌‌ای به تاخیر ده ساله این بانک در اصلاح کارمزدهای بانکی اشاره کرد و از اصلاح این کارمزدها خبرداد. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، مهران محرمیان به این نکته اشاره کرد که در جهان معمولا نسبت درآمدهای غیرمشاع به کل درآمدهای بانک عدد قابل ملاحظه‌ای است. بر اساس گفته‌های این مسوول بانک مرکزی معمولا این نسبت به 30 تا 50درصد میرسد که به این معناست که حدود نیمی از درآمدهای آن بانک از طریق اخذ کارمزدها حاصل می‌شود؛ اما در ایران این عدد بسیار کمتر است و به حدود 10درصد میرسد.
این مقام مسوول در این مصاحبه بیان کرده بود که مجموع هزینه‌‌‌ای که برای فعالیت‌های بانکداری الکترونیک توسط بانک‌ها پرداخت می‌شود از کارمزدی که از مشتریان اخذ می‌شود، بیشتر است و در نتیجه بانک‌ها، در زمینه بانکداری الکترونیک با ناترازی مواجه هستند. این مقام مسوول در پایان صحبت‌‌‌هایش اعلام کرد اصلاحات در نظام بانکی، به‌ویژه در زمینه موضوعی مثل افزایش نرخ کارمزدهای خدمات بانکی، از جمله موضوعاتی است که با حساسیت فوق‌‌‌العاده زیاد پیگیری شده است، انرژی، هزینه و زمان بسیار زیادی صرف تصمیم‌گیری در این زمینه شده است، جلسات کارشناسی بسیار طولانی با بانک‌ها، بخش نظارت، کمیسیون پولی و بانکی، هیات عامل بانک مرکزی و سایر نهادهای ذی‌ربط برگزار شد که با ممارست و جدیتی که همه نهاد‌‌‌ها و دستگاه‌ها در انجام کار داشتند به نحوی تصمیم‌گیری شد که هم بار و فشار مالی از دوش بانک‌ها کاسته شود و هم عموم مردم با تغییر کمی در افزایش کارمزدهای خدمات بانکی مواجه شوند.