ترفندها و تکنیک‌های پولشویی
در بخش نخست پرونده پولشویی، با مفاهیم رایج در ادبیات پولشویی آشنا شدیم و با نگاهی تخصصی و با بیانی جهان شمول، به تبیین موضوع پرداختیم. اکنون در این مطلب، چگونگی رخداد یک عملیات پولشویی را بررسی کرده و به معرفی و آگاهی‌بخشی عمومی نسبت به شایع‌ترین تکنیک‌ها و ترفندهای مورد استفاده برای پولشویی می‌پردازیم.
الف) پولشویی چگونه انجام می‌شود؟
پولشویی فرآیندی است مرکب و سازمان یافته که اجزای مختلف دخیل در آن، هر یک مرحله‌ای را پیش می‌برند. وقوع یک عملیات پولشویی در سه مرحله اصلی انجام می‌شود:
۱_ استقرار یا جای‌گذاری
اقدامات و فعالیت‌های معطوف به پولشویی به طور عمده جرائمی هستند که از شروع کار، نقدینگی سنگینی شامل پول فیزیکی و اسکناس‌های کاغذی در بستر آن مبادله می‌شود؛ در واقع در مرحله نخست از انجام یک عملیات پولشویی، ابتدا وجوه نقدی و پول‌های فیزیکی غیرقانونی و کثیف وارد اقتصاد خرد شده و یا به خارج از کشور منتقل می‌شود تا در دسترس نبوده و امکان کشف و ضبط آن از بین برود. سپس در فرصت‌های بعدی، این نقدینیگی فیزیکی به اموال دیگری همچون چک‌های مسافرتی، حواله‌جات، اشیاء گران قیمت و کالاهای لوکس، اتومبیل، املاک، مستغلات و … تبدیل شده و دوباره فروخته می‌شود.
۲_ استتار، لایه‌بندی و تبدیل
در مرحله دوم از یک اقدام پولشویی، تلاش می‌شود با پوشش‌های پیچیده و معاملات مالی صوری، منبع واقعی تملک اموال مخفی شده و یا وارونه جلوه داده شود. به این ترتیب پول‌های غیرقانونی به دست آمده ناشی از یک بزه پولشویی، در قالب تراکنش‌ها و مبادلات اقتصادی پیچیده، مکرر، متعدد و به اصطلاح لایه‌ای، از منشاء اصلی خود که خاستگاهی نامشروع و غیرقانونی است جدا شده و هویت دیگری می‌یابد. این روند بیشتر موارد با نقل و انتقال فرامرزی و یا با بهره‌گیری از ابزارها و بسترهای الکترونیک، دیجیتال و مجازی انجام می‌شود.
۳_ مرحله ادغام و یکپارچه‌سازی
در این مرحله، وجوه کثیف حاصل از عملیات پولشویی، وارد سیستم مالی و اقتصادی می گردد و هویتی کاملاً مشروع می‌یابد، به‌گونه‌ای که تشخیص آن از دیگر اموال غیرممکن گشته و تلاش‌ها برای کشف منشا غیرقانونی این وجوه، به بن‌بست می‌رسد. وارد شدن پول «پاک شده» به نظام اقتصادی یک کشور توسط عامل تطهیرکننده، همراه با برنامه‌ریزی‌های مدون و فریب‌دهنده‌ای است تا وانمود شود این دارایی، از ابتدای امر منشاء مشروع و قانونی داشته است.
ب) شایع‌ترین تکنیک‌ها و ترفندهای پولشویی
۱) قاچاق وجه نقد، اسکناس و پول فیزیکی در حجم گسترده
شایع‌ترین و رایج‌ترین ترفند پولشویی، قاچاق انبوه پول نقد و اسکناس و انتقال فیزیکی حجم قابل توجهی از ارزهای ملی و یا ارزهای مرجع مانند دلار و یورو به صورت پول کاغذی در سراسر مرزهای جغرافیایی داخلی و نواحی و مناطق برون‌مرزی کشورهاست. در این تکنیک، پول‌شویان وجوه غیرقانونی به دست آورده شده را به صورت پول فیزیکی و کاغذی نگهداری کرده و انتقال می‌دهند و تحت هیچ شرایطی در تبادلات تجاری و اقتصادی خود، این نقدینگی را وارد جریان مالی رسمی تحت نظارت و رصد متولیان و مقام‌های دولتی، قضایی داخلی و بین‌المللی نکرده و به شیوه ماهرانه‌ای، از دسترس سازوکارهای پیچیده کشف و امحا، دور نگه می‌دارند.
۲) تأسیس نهادهای پوششی خیریه و سازمان‌های عام‌المنفعه (غیر انتفاعی)
یکی دیگر از مهمترین و پرکاربردترین تکنیک‌های پولشویی، ایجاد بستر تطهیر پول‌های کثیف از طریق تأسیس نهادهای خیریه و سازمان‌های عام‌المنفعه است. در واقع، عاملان فعالیت‌های غیرقانونی، با ایجاد نهادهایی که به ظاهر غیرانتفاعی و فاقد هرگونه اهداف تجاری هستند، به راحتی این امکان را می‌یابند که مالکیت، مدیریت و کنترل پنهانی دارایی‌های غیرقانونی خود را تحت پوششی چند لایه، ابهام‌آمیز و خیرخواهانه، به دست گیرند. از آنجا که از اساس در بیشتر کشورهای جهان، تراکنش‌های مالی این نهادهای عام‌المنفعه، به دلیل لوایح حقوقی و قوانین مرتبط با سازمان‌های غیرتجاری و خیریه، شامل رصد و نظارت ضابطه‌مند با درجه حساسیت مالی بالا نمی‌شوند، تأسیس این مراکز و نهادهای خیریه، افزایش قابل توجه و روزافزونی یافته است.
۳) به‌کارگیری تکنیک حقوق سیاه در پولشویی
ترفند حقوق سیاه در پولشویی بیانگر اقدام غیرقانونی پرداخت پاداش به کارمندان از طریق ابزارهای مخفیانه، فعالیت خارج از حیطه اسناد رسمی و ثبت سوابق قانونی است. این تکنیک مخفیانه، پوششی مناسب برای عاملان پولشویی فراهم کرده و آنها را قادر می‌سازد تا به طور یکپارچه، وجوهی که به‌طور غیرقانونی به دست آورده‌اند را در تار و پود سازوکارهای قانونی اقتصادی ترکیب کنند و به عنوان یک عمل مشروع، رسمی و با وجه ای خیرخواهانه در قالب پرداخت پاداش، عملیات پولشویی خود را با موفقیت به پایان برسانند.
۴) نمایان‌سازی وجوه نامشروع از طریق برنامه بخشودگی مالیاتی
یکی دیگر از ترفندهای زیرکارانه بزهکاران مالی، سو استفاده از برنامه‌های بخشودگی مالیاتی دولت است. در مواردی که نهادهای دولتی، اعلام اجرای برنامه‌های بخشودگی مالیاتی یا طرح‌های اعطای امتیازات ویژه به افشای داوطلبانه اطلاعات مالی شرکت‌ها، سازمان‌ها و افراد می‌کنند، عاملان پولشویی با نمایان‌سازی وجوه نامشروع خود که پیش از این فاش نشده و کتمان کرده‌اند و با پرداخت مالیات آن، سیستم اقتصادی حاکم را دور زده و پوششی از مشروعیت به ثروت‌های به دست آورده شده از طریق اقدامات پول‌شویانه خود می‌بخشند و در عمل از سیطره چتر نظارتی نهادهای متولی، خارج می‌شوند.
۵) استفاده از تکنیک سایبری‌شویی (Cyber-laundering)
تکنیک سایبری‌شویی در پی ظهور روز افزون بستر دارایی‌های رمزنگاری شده و ارزهای دیجیتال و پدید آمدن نظام‌های مالی آنلاین، رونق یافت و بزهکاران مالی، افق عملیات‌های پول‌شویانه خود را از راه قلمرو سایبری‌شویی، به شدت گسترش دادند. از آنجا که بخش گسترده‌ای از بسترهای معاملاتی و انتقال وجوه در جهان رمز ارزها، الزامی برای راست‌آزمایی هویت کابران و شناسایی دو طرف مبادله را در دستور کار خود ندارند، مجرمان زیرک از این فرصت استفاده کرده و از طریق تراکنش‌های آنلاین ناشناس، شبکه‌های پیچیده مالی خود را هدایت و به شیوه ماهرانه، مبدا و مقصد واقعی سرمایه‌های غیرقانونی و دارایی‌های نامشروع خود را پنهان می‌کنند.
۶) تبدیل پول کثیف حاصل از پولشویی به منابع دیگر ذخیره ارزش
در این ترفند، بزهکاران مالی، پول‌های کثیف که معمولاً دارای حجم بالایی است را به منابع دیگر ذخیره ارزش تبدیل می‌کنند. این روند می‌تواند به سه شکل انجام شود:
_ تصفیه پول با تبدیل اسکناس خرد به اسکناس درشت
_ تبدیل پول نقد به اسناد مالی مانند چک یا حواله
_ تبدیل پول به کالا
در این بخش، سومین عملیات یعنی تبدیل وجوه نامشروع به سرمایه‌های کالایی، رواج بیشتری دارد. در واقع این افراد از طریق دارایی‌های با ارزش مانند فلزات گران‌بها، سنگ‌های قیمتی نفیس و یا آثار هنری ویژه، به عملیات پولشویی خود، هاله‌ای از مشروعیت می‌بخشند. سرمایه‌های کالایی علاوه بر اینکه ارزشمند هستند، دارای مزیت قابل حمل بودن، ذخیره‌سازی آسان و فروش یکپارچه بوده و به همین دلیل، مساله ردیابی منبع وجوه را به یک چالش گیج‌کننده برای نهادهای متولی تبدیل می‌کنند.
۷) سو استفاده از سازوکارهای بورس اوراق بهادار در راستای تحقق عملیات پولشویی
استفاده از پول‌های نامشروع حاصل از عملیات پولشویی برای تامین سرمایه یک شرکت سهامی، یکی دیگر از شگردهایی است که پول‌شویان به طور گسترده از آن بهره می‌جویند.
۸) سواستفاده از سازوکارهای نظام بانکی در راستای تحقق عملیات پولشویی
از آنجا که ضوابط قانونی و مقررات حقوقی مربوط به حفظ اسرار مشتریان، بانک‌ها را از آشکار کردن اطلاعات خاص هویتی و شناسایی آنها منع می‌کند، از این رو، سازوکارهای نظام بانکی می‌تواند به شیوه‌های مختلف، مورد سو استفاده بزهکاران مالی در فرآیند پولشویی قرار گیرد که رایج‌ترین این شیوه‌ها، خردسازی پول در حساب‌های پراکنده، افتتاح حساب با هویت مجعول، انجام معاملات کلان از طریق حساب‌های بانکی نزدیکان و یا کارت‌های اعتباری اجاره‌ای و انجام معاملات ارزی و نقل و انتقال الکترونیکی پول است.