فقیران ایرانی چگونه در 10سال اخیر فقیرتر شده‌اند؟
عصر بانک؛سازمان ملل امروز هفدهم اکتبر را روز جهانی مبارزه با فقر نام‌گذاری کرده است. فقر تصویر سیاه قرن، هنوز قربانی می‌گیرد و سرعت فقیر شدن در دنیا هنوز بالاست.
در ایران بررسی های مرکز آمار ایران نشان می دهد طی سال های 1383 تا 1392 فقر غذایی در شهرها هفت برابر و در روستاها هشت برابر شده است. کارشناسان اجتماعی و اقتصادی 10 سال مورد اشاره را یکی از ده های سیاه افزایش میزان فقر در جامعه می‌خوانند و هنوز شاخص های فقر در ایران بهبود نیافته است.
تعاریف فقر برحسب مکان و زمان متفاوت از هم بوده و از این لحاظ بین محققان اختلاف نظر وجود داشته است ولی اکثر این محققان در خصوص نیاز به تعریف فقر اتفاق نظر دارند اما تعریفی که بیش از سایرین مورد توافق است این است که در یک کشور در حال توسعه ممکن است فقر به معنی محرومیت از امکانات تلقی شود که برای ادامه حیات ضروری است نظیر غذا، مسکن، دارو. در حالیکه در یک کشور توسعه یافته بر محرومیت نسبی از شرایط و امکانات یک زندگی متوسط دلالت دارد.
با این حال پژوهشکده مرکز آمار در تازه ترین گزارش خود، آخرین اطلاعات موجود در رابطه با خط فقر را اعلام کرده و از هفت برابر شدن فقر غذایی در شهرها و هشت برابر شدن آن در روستاها طی 10سال اخیر خبر داده است.
به گواه این آمارها سال92، بدترین سال برای خانوارهای فقیر بوده است؛ فقرا فقیرتر شدند و افراد بیشتری از طبقه متوسط به این قشر پیوسته اند، به طوری که خط فقر ماهانه سرانه از 91هزار تومان در سال1383 به 714هزار تومان در سال92 رسیده که با ضریب 0٫190 بالاترین حد نوسان در این سال ها را تجربه کرده است.
فقر مطلق
فقر مطلق یک موضوع عینی است و متضمن تعریف علمی است که بر پایه حداقل معاش شکل گرفته است و منظور از حداقل معاش حداقل نیازهایی است که برای حفظ زندگی لازم است. اگر سطح زندگی فردی کمتر از این حداقل باشد توان لازم را برای ادامه زندگی نخواهد داشت.
فقر نسبی
در مقابل فقر مطلق فقر نسبی قرار دارد که موضوعی نسبی است که در آن داوریها بر تعیین سطح فقر مؤثر است. فقر نسبی به عنوان ناتوانی در کسب یک سطح معین از استانداردهای زندگی که در جامعه فعلی لازم یا مطلوب تشخیص داده می شود تعریف شده است.
در فقر نسبی که ناشی از اختلاف درآمدی است فقر صرفاً ناشی از فقدان منابع جهت تأمین نیازهای اساسی نیست بلکه ناشی از کمبود منابع فرد جهت دسترسی به حداقل استاندارد زندگی آن جامعه می باشد. بنابراین در تعریف فقر نسبی به نابرابری در توزیع درآمد و ثروت بیش از میزان مطلق درآمد افراد توجه می شود.
تعریف خط فقر
خط فقر عبارت است از مخارجی که یک فرد در یک زمان و مکان معین برای دسترسی به یک سطح حداقل رفاه متحمل می شود. افرادی که به این سطح رفاه دسترسی ندارند فقیر تلقی می شوند و کسانی که به این سطح حداقل رفاه دسترسی دارند غیرفقیر هستند. برای اندازه گیری فقر و تعیین فقرا و تمیز آنها از غیرفقرا به یک آستانه یا ملاک بنام خط فقر نیاز است. این آستانه را می توان براساس واحد پولی و حداقل مخارج برای ارائه حیات تعریف نمود. اما ادامه حیات نیز کاملا روشن نیست. همین ابهام موجب شده است که تعاریف مختلفی از فقر و خط فقر ارائه شود. بعضی از محققین حداقل معاش برای ادامه حیات را برحسب میزان انرژی و پروتئین مورد نیاز بدن تعریف می‌کنند.
بسته به این که فقر به مفهوم مطلق یا نسبی در نظر گرفته شود، آستانهای تعریف می شود که مرز بین فقیران و سایر افراد جامعه را مشخص میکند. این آستانه خط فقر نامیده می شود. به این ترتیب ملاحظه می شود که خط فقر نیز دارای مفاهیم مختلفی است که انتخاب هر یک در سیاستهای عملی فقرزدایی حائز اهمیت می باشد. زیرا شاخصهای فقر مبتنی بر این مفاهیم، حساسیت‌های متفاوتی در مقابل تغییرات اقتصادی و اجتماعی کوتاه مدت و بلندمدت و یا نابرابری از خود نشان می‌دهند.
با این حال براساس شاخص سرانه سالانه فقر، در فاصله زمانی 10ساله مورد بررسی 6 برابر شده و در مجموع خط فقر غذایی و غیرغذایی برحسب سال و ماه نیز روندی افزایشی داشته و در این فاصله 6٫5برابر شده است. اما این وضعیت در مناطق روستایی به مراتب بدتر از شهرهاست. در مناطق روستایی خط فقر غذایی سرانه/سالانه از 119هزار تومان در سال83 به 977هزار تومان در سال92 افزایش یافته و خط فقر غیرغذایی هم طی این دوره هشت برابر شده است.
همچنین نتایج محاسبه های این پژوهش در خصوص شاخص های فقر در مناطق روستایی ایران نشان می دهد، درصد فقرا از 0٫099 در سال83 به 0٫145 در سال91 افزایش یافته است. شکاف فقر هر چند در سال 91 نسبت به سال83 کاهش یافته، اما شکاف فقر ابتدا در سال های 84 و 85 اندکی نسبت به سال83 کاهش داشته و مجددا در سال های88-86 افزایش و در سال های89-91 دوباره روندی کاهشی داشته است.
شدت یافتن 50درصدی فقر در سال88
شدت فقر نیز نشان می دهد روند کلی شدت فقر در دوره 9ساله مورد بررسی روندی صعودی داشته و حتی در سال88 این شاخص افزایشی 50درصدی نسبت به سال قبل خود را تجربه می کند. در همین سال مناطق روستایی نیز وضعیتی مشابه مناطق شهری داشته اند و این موضوع خود را در تمام شاخص ها نشان می دهد. پژوهشگران براساس همین اطلاعات و یافته ها اذعان می کنند اندازه شاخص های فقر در ایران بسیار بزرگ تر از اندازه فقر برحسب فقر مطلق است. هرچند طی زمان، فقر مطلق در ایران در مناطق شهری و روستایی کاهش یافته اما فقر نسبی همواره روند افزایشی داشته است.
محققان این پژوهش اطلاعات مبتنی بر بدتر شدن وضعیت فقر در سال88 را به یک نقد ساختاری بسط می دهند و اظهار می کنند: برنامه های کاهش فقر در ایران فقط روی فقر مطلق متمرکز بوده و به فقر نسبی کمتر توجه نشان داده است. یکی دیگر از روش های شناسایی فقر در این پژوهش استفاده از پایه معکوس ضریب انگل بوده است.
ضریب انگل عددی است که بر بخشی از درآمد که صرف مواد غذایی شده است، دلالت می کند. نتایج مربوط به خط فقر در جامعه شهری و روستایی کشور برحسب این ضریب نشان می دهد، هزینه خوراک افراد در سال91 بیشترین شیب افزایش را تجربه کرده و درحالی که تقریبا از ابتدای سال80 تا پایان سال90 خط فقر ماهانه سرانه براساس متوسط هزینه خوراک، بین 20 تا 30هزار تومان افزایش می یافته، به یک باره در سال91 حدود 70هزار تومان افزایش می یابد و از 477هزار تومان در سال90 به 544هزار تومان می رسد و درنهایت در سال92 خط فقر ماهانه سرانه 714هزار تومان ثبت می شود.
البته لمس این آمارها اصلا کار دشواری نیست و کافی است وضعیت اقتصادی 2سال آخر دولت دهم را به یاد بیاوریم که تورم افسارگسیخته (45درصد در سال91) شیب افزایش قیمت ها خصوصا در کالاهای خوراکی را چطور سرعت بخشیده بود و قیمت ها نه ماهانه بلکه روزانه افزایش می یافت.
وضعیت خطر فقر ماهانه
خط فقر ماهانه سرانه براساس این ضریب، از 91هزار تومان در سال80 به 714هزار تومان در سال 92 افزایش یافته است. در سال88 این عدد اندکی نسبت به سال87 کاهش یافته و دوباره در سال89 به بعد روند صعودی داشته است. در مناطق روستایی در اواسط این دوره (1384) به مدت 3سال ثابت مانده و در سال87 مجددا افزایش می یابد.
اگرچه در سال های 90-88 نیز دچار نوساناتی بوده اما در سال92 به بالاترین حد خود در این 12سال رسیده است. در مناطق شهری در سال83 خط فقر براساس معکوس ضریب انگل پنج برابر خط فقر مطلق محاسبه شده براساس کالری است و تا سال1386 نیز این نسبت باقی مانده است.
در سال های بعد نیز نوساناتی داشته و در سال92 خط فقر براساس معکوس ضریب انگل 2٫8برابر خط فقر براساس کالری است. در مناطق روستایی نیز، در سال83 خط فقر براساس این ضریب، چهاربرابر خط فقر محاسبه شده براساس کالری است و تا سال1386 به همان شکل باقی مانده و از سال87 به بعد خط فقر برمبنای ضریب انگل بیش از دوبرابر خط فقر براساس کالری است.
/خبرآنلاین