بانک، سرمایه گذاری جسورانه و تامین مالی نوآوری در ایران

عصر بانک؛نوآوری فرآیندی کلیدی ودر عین حال پیچیده و شکننده است و تقریبا تمامی کشورها با چالشی به نام تامین مالی نوآوری مواجهند. برخی از این چالشها تقریباً در همه کشورها مشترک است و به ماهیت نوآوری و ریسکهای موجود در آن باز می گردد، اما بخشی دیگر اختصاص به شرایط بومی و میزان توسعه یافتگی هر کشور دارد. ایران نیز علاوه بر چالشهای عمومی این حوزه با چالشهای مرتبط با کشورهای در حال توسعه و نیز چالشهای اختصاصی خود روبروست. با اینحال نسخه ای هست که در کل دنیا و از جمله ایران جزو کارآمدترین گزینه هاست: "سرمایه گذاری خطرپذیر"

سرمایه گذاری خطرپذیر به دلیل توام نمودن تامین مالی با هدایت و مشاوره های مدیریتی به شرکتهای نوپا، یکی از کارآمدترین اشکال تامین مالی نوآوری است و بسیاری از چالشهای تجاری سازی، ورود به بازار، بازاریابی، بازارداری و … را برای شرکتهای نوآور برطرف می نماید. این نوع سرمایه گذاری مکمل بسیاری دیگر از نهادها و روشهای حمایت از نوآوری است. در این مقاله ویژگیهای نظام مالی و تامین مالی نوآوری در ایران تشریح گردیده و با اشاره ای به تاریخچه این موضوع در ایران، به مرجعیت سازمان بورس برای صدور مجوز صندوقهای سرمایه گذاری خطرپذیر اشاره شده است. 

ویژگیهای نظام مالی ایران

مجمع جهانی اقتصاد گزارش رقابت پذیری 2015-2016 را منتشر نمود که در ایران گزارش ایران با 9 پله بهبود نسبت به سال گذشته در جایگاه 74 جهان قرار گرفته است. مجمع جهانی اقتصاد، برای رتبه بندی کشورها در شاخص رقابت پذیری جهانی، ابتدا آنها را به سه دسته اصلی تقسیم کرده است و کشورها را براساس میزان تولید ناخالص داخلی (GDP) برحسب دلار، در هر یک از این سه دسته قرار داده است. در این دسته بندی مجمع جهانی اقتصاد، آن دسته از کشورهایی که بیش از 70% مواد معدنی (متوسط پنج سال اخیر) خود را صادر می کنند، در مرحله اول قرار میدهد.

1- مرحله مبتنی بر عوامل

2- مرحله مبتنی بر کارآیی

3- مرحله مبتنی بر نوآوری

جایگاه ایران در این گزارش بین مرحله اول و دوم توسعه می باشد. با توجه به وضعیت ایران در مراحل توسعه به نظر می رسد استفاده از ظرفیتهای صنعت سرمایه گذاری خطرپذیر باید در افزایش بهره وری صنایع موجود از طریق راه اندازی طرحها و شرکتهایی باشد که هر چه بهتر بتوانند صنایع موجود را بهره ورتر سازند البته فرصتهای جدید کسب و کار مانند حوزه فناوریهای اطلاعات و ارتباطات نیز می تواند حوزه تاثیرگذار دیگری برای ورود سرمایه گذاری خطرپذیر در کشور باشد.

منابع بانکی در ایران بیشتر در حوزه بازرگانی و مسکن تخصیص داده شده و کمتر به تامین مالی فعالیتهای تولیدی و صنعتی اختصاص می یابد.

سرمایه گذاری خطرپذیر در ایران

در ایران و در غیاب نهادهای حرفه ای تامین مالی نوآوری توسط بانک، بورس و … و نیز نبود نهادهایی چون "تامین ضمانت اعطای تسهیلات"، سرمایه گذاری خطرپذیر به عنوان مهمترین ابزار تامین مالی طرحهای نوآورانه (در دهه 1380 و نیمه نخست دهه 1390) مطرح بوده است. قریب به 15 سال از شروع فعالیت نخستین سرمایه گذاران خطرپذیر در ایران می گذرد. فعالیتهای  رسمی در این حوزه از ابتدای دهه 1380 در کشور آغاز شده است. هر چند عمده این سرمایهگذاریها دولتی و وابسته به نهادهای زیر مجموعه ریاست جمهوری و وزارتخانه های مختلف بوده است اما از ابتدای دهه 1390، برخی نهادهای نیمه خصوصی و هلدینگهای خصوصی هم وارد این حوزه شده اند حتی برخی بانکها (نظیر بانک پاسارگاد و بانک ملت) اقدام به تاسیس نهادهایی خاص برای این موضوع نموده اند. جایگاه سرمایه گذاری خطرپذیر هم در حوزه های "سیاستگزاری" و "تنظیمگری" و هم در حوزههای "تسهیلگری" و "ارایه خدمات" تامین مالی نوآوری رو به رشد است. اگر یکدهه پیش تعداد نهادهای فعال در این حوزه کمتر از انگشتان یک دست بودند، امروز حدود 30 نهاد فعال در حوزه سرمایه گذاری خطرپذیر در قالب "انجمن صنفی کارفرمایی صندوق‌ها و نهادهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایران" (به نشانی www.IRVC.ir) متشکل شده اند. از سوی دیگر برخی از هلدینگها، بانکها، شرکتها و سازمانها تلاشهایی را برای راهاندازی سرمایهگذاری خطرپذیر درون شرکتی آغاز نمودهاند. با این حال توسعه این فرآیند کمتر از اهداف مشخص شده در برنامه های توسعه و برنامه ریزیهای انجام شده بوده و هنوز صندوقهای سرمایه گذاری خطرپذیر سهم درخوری در تامین مالی پروژه های نوآوری در کشور ندارند.

مرجعیت سازمان بورس برای صدور مجوز

یکی از نقاط عطف این حوزه، تصویب آیین نامه های مربوط به اعطای مجوز رسمی به صندوقهای خطرپذیر از طریق سازمان بورس اوراق بهادار و شرکت فرابورس است و پیش بینی می شود تغییراتی کارآ و اثربخش در بازار سرمایه گذاری خطرپذیر ایران ایجاد کند. این موضوع از سال 1395 عملیاتی شده و دستمایه مقاله ای دیگر خواهد بود.

*مدرس و مشاور کارآفرینی و سرمایه گذاری نوآورانه